چکیده:
دو مسجد- مدرسۀ چهارباغ و علیقلیآقا از دو مجموعة شهری شاخص دوران شاه سلطان حسین در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گرفتهاند. پژوهش حاضر دو فرضیه را مطرح میدارد. نخست اینکه مسجد- مدرسه های منتخب در این پژوهش به عنوان شاخص ترین بناهای علمی- مذهبی احداثشده در دورۀ پادشاهی شاه سلطان حسین، بهخصوص از حیث آرایه های معماری، دارای مؤلفههای سبک شناسانه منظمی هستند و دوم اینکه یکی از عوامل مهم در ایجاد تمایزات و تشابهات موجود در دو بنا نحوۀ حمایت از آنهاست. یافتههای این پژوهش گویای آن است که مهم ترین شاخصه های سبک شناسانه حاکم بر آرایههای دو بنا عبارت است از بهرهگیری از شاه گرهها و نقوش هندسی خاص به شکلی بافت گونه بر زمینة قطعههای کوچک کاشی معرق، با طیف رنگهای معین، جایگاه ویژۀ تقسیمات چهارگانه و کهنالگوی چلیپایی و همچنین تقارنهای گوناگون و بعضی موارد مشابه. به لحاظ محتوایی آرایه های معماری بازتابدهندۀ مضامین اعتقادی شیعه و تمجید از حامی دو بناست. با این وجود و علیرغم درج نام شاه در نقطۀ طلایی سردر دو بنا، در ساختار معماری و تزئینات، تفاوتهای بسیاری دیده میشود، از جمله تفاوت کمی و کیفی ابعاد بنا و وجود عناصر وابسته در بنای چهارباغ که معادلی در بنای علیقلیآقا ندارد. به لحاظ تزئینات نیز تمایزات چشمگیری مشاهده میشود.
خلاصه ماشینی:
نخست اینکه مسجد- مدرسه های منتخب در این پژوهش به عنوان شاخص ترین بناهای علمی- مذهبی احداث شده در دوره پادشاهی شاه سلطان حسین ، به خصوص از حیـث آرایـه های مـعماری، دارای مؤلـفه هـای سبک شناسانه منظمی هستند و دوم اینکه یکی از عوامل مهم در ایجاد تمایزات و تشابهات موجود در دو بنا نحوه حمایت از آن هاست .
پژوهش حاضر با برگزیدن موضوع تطبیق ساختار و تزئینات دو مسجد-مدرسه از دو مجموعه شهری عصر شاه سلطان حسین صفوی که کمتر موردتوجه قرارگرفته است ، علاوه بر تلاش در متمرکز نمودن نتایج حاصل شده و پرهیز از کلی گویی، به بازشناسی شاخصه های سبکی حاکم در این عصر با تمرکز بر این دو بنای شاخص پرداخته است .
در این راستا و با توجه به اهمیت و ضرورت پژوهش پیرامون دو بنای مذکور، پژوهش حاضر طی مراحلی منسجم سعی در شناخت و تحلیل مهم ترین ویژگیهای این دو بنا در بعد ساختار کلی معماری و آرایه ها، ضمن تبیین شاخصه هایی همچون نوع حمایت در دو بنا و محل قرارگیری آن ها کرده است ؛ تا از ره آورد بخش های مذکور بتوان به شماری از ویژگیهای سبک شناختی آرایه های معماری در عهد شاه سلطان حسین صفوی را مورد بازشناسی قرار داد.