چکیده:
حفظ شرافت علم و ارتقای اخلاق علم در ایران مستلزم مشارکت کنشگران علم در تحول ساختاری نهاد علم و بهرهگیری از تجربیات جهانی است. در این مقاله، با طرح سه پرسش اصلی به بررسی برنامهها و عملکرد انجمنهای علمی ایران در زمینة اخلاق علم میپردازیم؛ ازجمله اینکه انجمنهای علمی برای ارتقای اخلاق علم چه فعالیتهایی انجام میدهند، بر سر راه فعالیتهای خود با چه مشکلاتی روبهرو هستند، و درنهایت، این انجمنها، در جایگاه بخشی از صاحبان نفع و نفوذ علم در ایران، برای ارتقای اخلاق علم چه پیشنهادهایی دارند. برای پاسخ به این پرسشها، پیمایشی با استفاده از پرسشنامه و طرح پرسشهای باز در میان انجمنهای علمی ایران صورت گرفت که 113 انجمن پرسشها را پاسخ دادند و بازگرداندند. تحلیل یافتهها نشان میدهد که انجمنهای علمی در ایران به مسئلهمندی و ضرورت توجه به اخلاق علم اذعان دارند و پیشنهادهای آنها برای مقابله با هنجارشکنی و پیشگیری از ناراستیهای علمی در سه بعد «آموزش»، «الگوسازی حرفهای» و پیگیری «تغییرات ساختاری و سازمانی» درخور توجه است، اما تحقق این اهداف مستلزم وجود ساختار پشتیبان، امکانات لازم برای پیشگیری از هنجارگریزی، مجازات هنجارگریزان و ازهمهمهمتر صیانت از استقلال انجمنهای علمی است، مسئلهای که با توجه به ماهیت انجمنهای علمی ایران و جایگاه ساختاری آنها در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بهسادگی ممکن نیست.
خلاصه ماشینی:
در حال حاضر، بیش از سیصد انجمن علمی در گروه های تخصصی علوم پایه ، کشاورزی ، فنی و مهندسی ، علوم انسانی ، بین رشته ای و هنر در ایران وجود دارد که به طور رسمی در ساختار علمی کشور تعریف و ثبت شده اند، اما، شواهد کافی به منظور بحث دربارٔە اینکه آنها چگونه از جایگاه و ظرفیت خود برای ارتقای رفتار مسئولانۀ حرفه ای و حفظ اخلاق علم بهره می برند وجود ندارد؛ بنابراین ، نیازمند مطالعاتی هستیم که به شناخت نقش انجمن های علمی در انجام این کارکرد بپردازند.
همچنین ، می تواند مبنایی برای سیاست گذاری های علم درباب جایگاه نهادهای مدنی و انجمن های تخصصی باشد و توجه سیاست گذاران نظام علمی را به این موضوع جلب کند که بدون نهادینه کردن اخلاق حرفه ای علم و بهره مندی از ظرفیت اجتماع علمی و انجمن های علمی ، امکان توسعۀ کمی و کیفی فعالیت های علمی از واقع بینی به دور است ؛ به ویژه اینکه نوعی 84 شکاف بینشی و عملکردی دربارٔە نقش و جایگاه نهادهای مدنی ، مانند انجمن های علمی در ایران ، به ویژه در میان کنشگران سیاسی و حکومتی ، وجود دارد.
دومز (٢٠٠٠) در چارچوب اقداماتی که انجمن ها برای ارتقای اخلاق حرفه ای علم انجام می دهند، پیشنهادهایی به شرح ذیل ارائه داده است : تعیین استانداردهای اخلاقی : همۀ رشته های علمی باید کدهای اخلاقی را با امکان مشارکت همۀ اعضای انجمن تنظیم کنند و ارائه دهند.