چکیده:
بنای عقلاء یکی از مباحث مهم فقه و اصول به شمار میرود زیرا پدیدهی بنای عقلاء در فرآیند استنباط احکام دارای ارزش و اهمیت بسیار بالایی است و از دیر زمان این مسئله مورد عنایت فقها بوده است و هم چنین به این دلیل که ما با مسائل مستحدثهی زیادی مواجه هستیم که پاسخی برای آنها در کتاب و سنت ذکر نشده است اما با استناد به بنای عقلاء میتوان به آنها پاسخ داد. لذا این پژوهش با هدف سیر تحول و تطور بنای عقلاء نزد اصولیون شیعه و اهل سنت انجام شده است. پس از بررسی این نتیجه بدست آمده که هم اصولیون شیعه و هم اهل سنت در کنار ادله دیگر به بنای عقلاء در استنباط احکام شرعی استناد نمودهاند اما اصولیون شیعه بیشتر از اهل سنت به آن تمسک جستهاند. ضمنا سیرهی عقلاء در بسیاری از مسائل مستحدثه پاسخگو میباشد.بنای عقلاء یکی از مباحث مهم فقه و اصول به شمار میرود زیرا پدیدهی بنای عقلاء در فرآیند استنباط احکام دارای ارزش و اهمیت بسیار بالایی است و از دیر زمان این مسئله مورد عنایت فقها بوده است و هم چنین به این دلیل که ما با مسائل مستحدثهی زیادی مواجه هستیم که پاسخی برای آنها در کتاب و سنت ذکر نشده است اما با استناد به بنای عقلاء میتوان به آنها پاسخ داد. لذا این پژوهش با هدف سیر تحول و تطور بنای عقلاء نزد اصولیون شیعه و اهل سنت انجام شده است. پس از بررسی این نتیجه بدست آمده که هم اصولیون شیعه و هم اهل سنت در کنار ادله دیگر به بنای عقلاء در استنباط احکام شرعی استناد نمودهاند اما اصولیون شیعه بیشتر از اهل سنت به آن تمسک جستهاند. ضمنا سیرهی عقلاء در بسیاری از مسائل مستحدثه پاسخگو میباشد.
خلاصه ماشینی:
از جمله محقق حلی (602- 676ق) در اثر معروفش کتاب معارج الاصول در باب دلالت داشتن صیغه امر بر وجوب میفرمایند: «بناء عقلاء بر این است که اگر عبدی بر خلاف امر مولایش عمل کند، و صیغهی إفعل به طور مطلق بیاید دلالت بر وجوب دارد و به مجرد ترک امتثال آن فعل، او را مذمت و عقاب میکنند».
(همان، ص163) برای حجیت خبر واحد به بناء عقلاء استناد نموده و میفرمایند: «سیره و بناء عقلاء بر این است که اگر انسان عادل و مورد وثوق و اطمینانی خبری آورد آن را قبول کنیم».
730ق) نیز در کتاب خود کشف الاسرار شرح اصول البزدودی در مواردی به سیره عقلاء اشاره نموده و از لفظ اتفاق العقلاء بیشتر استفاده نمودهاند.
» عقلاء متفقاند بر این قول که: خداوند تعالی احکام را برای مصالح بندگان قرار داده است (همان، ص3283) در باب قبیح بودن فعل میفرمایند: «هر آنچه بر خلاف سیره و روش عقلاء باشد قبیح است و مستحق مذمت و ملائمت است».
از فقهای دیگر این مذهب محمد بن حسین بن حسن الجیزانی است او در اثر معروف خود «معالم اصول الفقه عند اهل السنه و الجماعه» در مواردی به سیره عقلاء تمسک جستهاند.
استناد به سیره عقلاء در حل مسائل مستحدثه و نو پدید در بین معاصرین هر دو گروه اصولیون رواج بیشتری داشته است پس به نظر میرسد میتوان با دلیل بنای عقلاء تقریب بین مذاهب شیعه و اهل سنت در زمینه منابع استنباط احکام بیشتر میشود.