چکیده:
هدف از نگارش این مقاله، بررسی و توصیف دستگاه فعل در گویش اشمی است. این گویش در شمال استان هرمزگان، در شهرستان حاجی آباد و توابع آن یعنی فارغان، طارم، هاشم آباد، جائین و روستاهای اطراف آن تکلم می شود و جزء شاخه ی جنوب غربی زبان های ایران است. در مطالعات گویش شناسی، فعل از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا از ستون های اصلی هر زبان و گویش به شمار می رود و در برابر دگرگونی های زبانی، همواره بیشترین ایستادگی را از خود نشان می دهد. در این بررسی، نخست شیوه ی ساختاری مصدر، ستاک حال و گذشته، شناسه های فعلی در زمان حال و گذشته، وجه، زمان و وند نفی بررسی می شود. سپس از نظر ساخت اشتقاقی مورد بررسی قرار می گیرد.
خلاصه ماشینی:
٨ـ ٢ـ وند نفی پیشوند نفی [no ni na ] در گویش اشمی به دو صورت ساخته می شود: ١ در بعضـی افعـال ماننـد زبـان فارسـی معیـار، عنصـر نفی بـدون در نظـر گرفتـن لازم یا متعـدی بـودن همیشـه پیش از فعـل اصلی می آید، اّمـا در فعل های مجهول پیـش از فعل معین قـرار می گیرد: ما دیروز به عروسی نیامده بودیم .
kokāye kukelit tu bāzār etdi 44 ایـن نـوع ترکیـب در گویـش معیـار بـا شناسـه سـاخته می شـود، ولـی در گویش اشـمی از ضمیر پیوسـته ی فعل سـاز جانشـین شناسـه اسـتفاده می شـود که خود بیانگر ارگتیو بودن این گویش اسـت .
جدول ١٣: صرف فعل از مصدر رفتن ماضی نقلی در گویش های فارسی معیار، فارسی میانه ، گویش اشمی و فینی فارسی معیار فارسی میانه گویش اشمی گویش فینی رفته ام ratesom raftesom raftesem رفته ای ratesi raftesey raftesey رفته است ratesen raftesen raftesed رفته ایم rateseng rafteseym raftesem رفته اید ratesari rafteseyn rafteseyd رفته اند ratesaren raftesen raftesend ٩ـ٦ـ ماضی نقلی متعدی در گویـش فارسـی معیـار، ماضـی نقلـی لازم و ماضـی نقلی متعـدی به یک صورت سـاخته می شـود کـه عبارتنـد از: صفـت مفعولـی (بن ماضـی + ه ) + شناسـه های ام ، ای ، اسـت ، ایـم ، اید، اند.
٩ـ٨ـ ماضی التزامی بـرای سـاخت ماضـی التزامـی در گویش اشـمی ، از فعـل کمکـی ایسـتادن es)) و فعل کمکی بـودن bud)) بـه طـور هـم زمـان اسـتفاده می شـود و طـرز سـاختن آن بدیـن صورت اسـت : ستاک گذشته + فعل کمکی بود (bud) + فعل کمکی ایستادن (es) + شناسه .