چکیده:
خوشنویسی یکی از هنرهای خاص دوران اسلامی است. خط کوفی که خطی عربی است به پشتوانه ی نوشتار کلام الهی، ارزش و اعتبار ویژهای یافت. این پشتوانه ی معنوی با حضور در عرصه های مختلف هنری و به کار بردن سلیقه توسط هنرمندان، به شکل گیری انواع خط کوفی منجر شد. خاستگاه این خط، شهر کوفه و بیشترین استفاده از آن به عنوان یک عنصر تزئینی و کاربردی در هنرهای مختلف از قبیل بناها، ظروف، منسوجات و... بود که توسط ایرانیان صورت گرفت. علاوه بر خوشنویسی، هنر پارچه بافی نیز در دوران اسلامی پیشرفت چشمگیری داشت. در این دوران، این هنر تحت تاثیر عوامل زیادی قرار داشت؛ از جمله دین، فرهنگ، باورهای اجتماعی و... . بروز هنر خط نگاره و استفاده از آن در صنعت پارچه بافی با توجه به ویژگی کاربردی آن در جامعه و زندگی مردم در تجلی این هنرها در دوره ی اسلامی نقش عمده ای داشت. هدف این پژوهش، آشنایی با خط کوفی و کاربرد آن بر منسوجات مورد استفاده در دوره های اسلامی است. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلی، همراه با بررسی کاربرد و شیوه ی جمع آوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای و اسنادی است. در این پژوهش، دو اصل برای شناخت کامل در این زمینه قابل توجه قرار گرفته است: 1- بررسی پیدایش خط کوفی و انواع آن؛ 2- سیر تحول خط کوفی و کاربرد آنها در منسوجات دورههای اسلامی.
به همین منظور پس از شناسایی و جمع آوری انواع خطوط کوفی در منسوجات دوره های مذکور، مضامین و کاربردهای مختلف آنها بررسی شد.
خلاصه ماشینی:
از سـوی دیگـر، در ایـن فاصلـه ی زمانـی پارچه هـای منسـوب بـه طـراز١ رایـج شـد کـه خـط نوشـته هایی بـا نـگارش کوفـی داشـت و بسـیار مـورد پسـند خلفـا بـود (حدیـدی و دادور، ١٣٩٢: ١٥).
بـر حسـب ضـرورت بـه چنـد مـورد از پژوهش هایـی کـه بـه موضـوع نزدیـک اسـت ، می پردازیـم : ـ کبیـری و بروجنـی (١٣٩٠) در بررسـی مقالـه ی خـود بـا عنـوان «بررسـی خط نگاره هـای موجـود بـر روی پارچه هـای زری دوره ی صفویـه »، دریافتنـد کـه عـلاوه بـر خـط نسـخ و ثلـث ، از خـط نسـتعلیق نیـز در تزئیـن پارچـه اسـتفاده شده اسـت کـه متـون آنهـا در سـه دسـته جـای می گیـرد: دسـته ی اول از نظـر داشـتن امضـا و تاریـخ بافـت کـه از همـه نـوع خـط در آن اسـتفاده شـده ، دسـته ی دوم از لحـاظ آیـات قرآنـی ، احادیـث و ...
ـ فتحـی (١٣٨٦) در مقالـه ای بـا عنـوان «خـط نوشـته ها، روی پارچه های دوره ی اسـلامی » بـه ایـن نتیجـه رسـید کـه پارچه های منقـش بـه خـط در دوران اسـلامی کاربردهـای مختلفی داشــت ؛ یــک دســته بــرای لباس هایــی اســتفاده می شــد کــه روی آن دعــا و نوشــته هایی در مــدح شــاه و بــزرگان نقــش شــده اند، دســته ی دیگــر بــرای پوشــش ســنگ قبــر و دســته ی سـوم بـه صـورت هدیه هایـی بـود کـه شـاهان و بـزرگان در مناسـبت های مختلـف بـه یکدیگر اهــدا می کردنــد.