چکیده:
آیین پهلوانی و عیاری با شیوه ها و اشکال گوناگون در تاریخ بسیاری از ملت ها وجود داشته و از جایگاه رفیع و مهمی برخوردار بوده است. در تاریخ ایران زمین نیز این پدیده، از پیش از اسلام تا روزگار معاصر، در جامعه شهری و روستایی نقش ها و کارکردهای متفاوتی داشته است. این آیین به اقتضای هر عصر، برخی ویژگی ها را از دست داده و پاره ای عناصر دیگر را اخذ کرده است. در پی ایلغار مغول به ایران در سده هفتم هجری، نهادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، برای مدتی کارایی پیشین خود را از دست دادند و جامعه ایرانی، برای نخستین بار در دوره اسلامی، با چالش بزرگی روبرو گردید. شرایط جدید اجتماعی و سیاسی، زمینه نقش آفرینی و کنش گری پهلوانان و عیاران را در عرصه های سیاسی و اجتماعی این دوره فراهم آورد. موضوع این مقاله بررسی چگونگی شکل گیری تحولات آیین پهلوانی و عیاری در دوره مورد بحث است و درصدد پاسخگویی به این سوال است که چرا و چگونه پهلوانان و عیاران به ماهیت سیاسی و اجتماعی در جامعه این عصر دست یافتند. در پژوهش هایی که تا کنون در این زمینه به خامه درآمده است چگونگی این تحول مورد بررسی قرار نگرفته، اما این نوشته با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد بررسی و تحلیل این موضوع است. نوشته حاضر با اتکاء به منابع تاریخی درصدد اثبات این موضوع است که دوره مورد بررسی، در تحول آیین فتوت، تا روزگار خود مهم ترین عصر تاریخی به حساب می آید و سرزمین خراسان مهم ترین نقش را در این فرآیند داشته است.
The chivalry and knighthood conduct (Ayyāri) have been found in histories of many nations in different forms and types and had high status and important position. This phenomenon has played different roles and functions in the Iranian history in urban and rural communities from the pre-Islamic era to the recent time. During time, this tradition has lost some characteristics and achieved other elements due to social changes. Pursuant to Mongol Invasion (Ilqar) to Iran in 7th AH/13th AD century, political, economic and social institutions lost their previous effectiveness for a while and Iranian Community was exposed to a great challenge for the first time in the Islamic Period. The new sociopolitical conditions prepared new roles and functions for champions (Pahlivānān) and knights (Ayyārān) in the social and political scenes of this era. The Subject of the current investigation is to analyze the formation and later developments of chivalry and knighthood conducts during the aforesaid period and attempts to answer this question that why and how champions and knights achieved the social and political significance in the society at this period. The quality of the given development has not been examined in the current literutre, thus the present paper intends to review and analyze this issue using descriptive- analytical method and via written sources. Based on historical sources, the current paper tends to prove this point that the aforementioned period is the formative period for developing chivalry conduct.
خلاصه ماشینی:
با تأکید پژوهشگرانِ تاریخ اجتماعی ایران بر اهمیت این موضوع و گرایش بسیاری از گروههای شهری به آیین فتوت، آنچه در این زمینه چاپ و منتشر شده یا فعالیتهای نظامی و جنگی این گروه را کانون توجه قرار داده و یا به مراسم آیینی ورود نوآموزان به حلقة عیاران و جوانمردان پرداخته است، اما باتوجهبه پیوستگی آیین فتوت با گروههای مختلف شهری و کارکردهای گوناگون آن در عرصة اجتماعی تاریخ ایران از روزگاران پیش از اسلام تا دورة معاصر ضروری بهنظر میرسد تا دربارۀ جنبههای ناشناختة این موضوع، بهویژه وجوه اجتماعی و ایدئولوژیک آن، پژوهش شود.
5. پهلوانان و امارت به امارت رسیدن پهلوانان و عیاران در مناطق مختلف خراسان از رویدادهای مهم قرن هشتم هجری قمری است که تحول اجتماعی مهمی را در تاریخ این دوره نشان میدهد.
از مسائلی که در پیوند با تاریخ پهلوانان و عیاران در قرن هشتم هجری قمری در منابع این دوره با آبوتاب آمده است، شورش و طغیان آنان درمقابل امرا و ملوک است.
8. آیین پهلوانی و تصوف پهلوانان و عیاران بهدلیل برعهدهداشتن وظایف و مسئولیتهای گوناگون و تأمین امنیت و نظم در این دوره ازسوی منابع تاریخی و مردم تمجید شدهاند و گاه به همین علت، شخصیت برخی از آنها در هالهای از اسطوره و حماسه قرار گرفته است.
قرن هفتم و هشتم هجری قمری به علل گوناگون، ازجمله حملۀ مغول و نتایج آن، دورهای مهم از تاریخ فعالیت عیاران و پهلوانان و پیشهوران و تمام گروههایی است که آیین و شیوۀ عمل خود را تحت نام فتوت معرفی کردهاند.