چکیده:
این پژوهش با هدف ارائه الگوی ارتباط با مخالفان، در دوران حکومت امام علی (ع) صورت گرفته است. در این راستا خطبه ها و نامه های نهج البلاغه با روش تحلیل محتوای کیفی، تجزیه و تحلیل شده است. نتایج پژوهش حاکی از 5 مقوله اصلی در حوزه ارتباط با مخالفان، ذیل دوران حکومت ایشان میباشد که شامل روشهای ارتباط امام با مخالفان، ابزارهای ارتباط امام با مخالفان، آداب ارتباط امام با مخالفان، ارزشهای اخلاقی و انسانی حاکم بر ارتباط امام با مخالفان و اهداف ارتباط امام با مخالفان میباشد. امام علی (ع) از روشهایی مانند خطابه، موعظه، جدال احسن، استدلال (برهان) و نامه در راستای ارتباط با مخالفان استفاده میکردند. ایشان جهت برقراری ارتباط با مخالفان ابزارهایی شامل بیم و ترس، تشویق، تهدید، عبرت از گذشته و پیشینیان، سوال از مخاطب، مقایسه را به کار میبستند. همچنین در راستای آداب ارتباط امام با ایشان، محورهایی شامل صبر و مدارا و برخورد قاطع را مدنظر داشتند و ارزشهایی مانند خیرخواهی نسبت به مخالفان، حفظ حرمت و تکریم مخالفان و اخلاق مداری را به مثابه ی ارزشهای اخلاقی و انسانی حاکم بر ارتباط با مخالفان مد نظر قرار میدادند. امام علی(ع) همچنین هدایت گمراهان به سوی حق و صلح و آشتی را از جمله اهداف ارتباط خود با مخالفان عنوان نمودهاند. در واقع امام علی (ع) با استفاده از روش ها و ابزارهای ارتباطی مذکور، ضمن تقیّد و پایبندی به اصول اخلاقی و انسانی، در کنار حفظ حرمت مخالفان، با هدفی خیرخواهانه و در جهت برقراری صلح و آشتی با مخالفان ارتباط برقرار می کردند. هدف غایی و مطلوب امام علی(ع) هدایت گمراهان به سوی حق بوده است.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش بر آنيم که با استفاده از خطبهها و نامههای نهجالبلاغه که درمورد مخالفان امام علی (ع) است به الگوی ارتباط امام علی (ع) با مخالفان خود در دوران حکومتشان نائل شويم.
هرکدام از پژوهشها درصدد دستیابی به یک الگو یا مدل ارتباطی در کتب دینی یا بهطور اخص نهجالبلاغهاند یا اینکه فقط به یک عنصر ارتباطی (مخاطب) پرداختهاند، اما آنچه این پژوهش را از پژوهشهای پیشین متمایز میکند استخراج الگوی ارتباطی با تأکید بر یک قشر خاص از مخاطبان (حوزة مخالفان امام علی) است.
باتوجهبه اینکه امام علی (ع) نیز در دوران حکومت پنجسالهشان با طیف گوناگونی از مخالفان روبهرو شدند، روشهای مختلفی را برای برقراری ارتباط با مخالفان بهکار میبستند؛ از آن جمله میتوان به روشهای خطابه، موعظه، جدال احسن، و استدلال اشاره کرد.
بنابراین، رهبران الهی که هدفشان رساندن پیام حق به مخاطب است از ابزارهای مشروع نیز بهره میجویند، در این زمينه به ابزارهایی اشاره میشود که امام علی (ع) برای برقراری ارتباط با مخالفان استفاده میکردند.
ازجمله ابزارهایی که در خطبهها و نامههای نهجالبلاغه برای برقراری ارتباط با مخالفان یافت شد، میتوان به استفاده از آرایههای ادبی اشاره کرد که خود شامل تشبیه، کنایه، استعاره، و تمثیل است.
در خطبة 125، درمورد مسئلة حکمیت، امام علی (ع) بیان میدارند که پذیرش حکمیت قرآن در ذات خود کاری پسندیده است و برای گواه و شاهد به آیهای از قرآن اشاره ميكنند و میفرمایند: همانا خدای سبحان گفته است: «اگر در چیزی خصومت کردید، آن را به خدا و رسول بازگردانید» (همان: 123).