چکیده:
ارادة انسان آخرین جزء علت تامه برای صدور فعل اختیاری از اوست، و در دو جهت اخلاقی مثبت یا منفی، قابل تقویت است. جهتگیری اراده و صدور فعل خوب یا بد از آدمی، تابع عواملی است که بر اراده اثر میگذارند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی عوامل موثر بر اراده انسان و تقویت آن در راستای انجام کارهای خیر از دیدگاه قرآن میپردازد. بررسیها نشان میدهد که از نظر قرآن عواملی که ارادة آدمی را تا سرحد صدور کارهای خیر تقویت میکند، متعددند که مهمترین آنها عبارتند از: آگاهی به دلایل روشن، میل به سعادت، محبت و عشق به خدا، انذار و توجه دادن به عواقب اعمال، صبر بر ناملایمات، تاثیرپذیری از افراد صاحب ارادة قوی. در این مقاله، آیات دال بر هریک از عوامل یادشده، تحلیل و بررسی شده و نحوة دلالت آنها بر عاملیت هریک از موار ذکرشده، بیان و تشریح شده است.
خلاصه ماشینی:
به لحاظ پیشینه، بررسی آثار پژوهشی موجود در ارتباط با موضوع بحث نشان میدهد که این آثار نهتنها بسیار اندک و انگشتشمارند؛ بلکه فقط در تعداد اندکی از آنها، زوایایی از مسئلة اراده، آنهم در حد اجمال، مورد توجه و بررسی قرار گرفته است، که به موارد قابل ذکر در اینباره اشاره میکنیم: فقیهی (1393)، در فصل ششم کتاب روشهای تربیتی اخلاقی در المیزان، به موضوع تقویت اراده از دیدگاه علامه طباطبائی پرداخته و به برخی عوامل مؤثر بر تقویت اراده اشاره کرده است، اما در آن استنادی به آیات نشده، و تنها چند نقلقول از علامه آورده شده است.
به بیان دیگر، در انسان دو حالت پیروی از ذکر و قرآن، و احساس ترس در برابر پروردگار و مسئولیتها، به صورت بالقوه وجود دارد، کسانی که «انذار» پیامبر( در آنها مؤثر است، این دو حالت در آنها به فعلیت رسیده است و باعث شده است اثراتش در «قول» و «فعل» آنها ظاهر شود (مکارم شیرازی و همکاران، 1371، ج18، ص331)؛ در نتیجه با ظهور این حالت در آنها، ارادة آنها برای مبادرت به انجام کارهای خیر تقویت میشود.
ـ از آیة 11 سورة «یس» به دست آمد که وقتی انذار به وسیله آیات قرآن باشد و شخص انذارشونده از آنها تبعیت کند، حالت خشیت برای او پدید میآید؛ و این حالت چون همراه با معرفت به خداوند است، باعث ترس و خوف از آینده میشود و این ترس بر ارادة آدمی اثر میگذارد و آن را تقویت میکند و بهتبع، موجب رفتن به سمت اعمال نیک میگردد.