چکیده:
لوطیان در عصر قاجار به عنوان یکی از نیروهای موثر اجتماعی درون شهری، نقش مهمی در عرصههای سیاسی و اجتماعی ایفا نمودند. ایشان در دوران مشروطیت عملا به دو گروه معارض و متخاصم (لوطیان مردمگرای حامی انقلاب و لوطیان واپسگرای حامی ارتجاع) تقسیم شدند. اگر چه در ابتدا کامیابیهایی نصیب لوطیان مردمگرا گردید، اما عدم موفقیت و عدم تحقق آرمانهای مشروطه سبب افول لوطیان مردمگرا شد. چنین به نظر می رسید که با به قدرت رسیدن رضاخان، اقتدار و حضور لمپنها در جامعه دو چندان گردد، اما نه تنها چنین نشد، بلکه حضور لمپنها در عرصههای سیاسی و اجتماعی به حداقل رسید. بیشک نمیتوان چنین استنباط نمود که لمپنها در مدت زمان اندکی رو به اضمحلال رفته باشند. مقاله حاضر بر آن است تا چگونگی و علل پیدایش لومپنها و گذار آنان از دوران مشروطیت به عصر پهلوی اول را بررسی نماید.
خلاصه ماشینی:
با اخراج سرکردگان لمپن ها ، اراذل و اوباش تهران بی سروسامان شدند، از این رو، محمـد علی شاه متوجه تحریک سران ایلات و عـشایر علیـه مـشروطه خواهـان در منـاطق عـشایری گردید و زمینه ساز حملات ا یلات و عشایر اطراف شهرهای شیراز، کرمانشاه و اصفهان بـدین شهرها گردید (ملک زاده ، همان : ٥٩٢- ٣/٥٩١).
اگرچـه لمپن ها به سبب عدم حضور سرکردگان شان در تهران ، در ماجرای به توپ بـستن مجلـس در ٢٣جمادی الاول ١٣٢٦ق / ٢تیر١٢٨٧ ش ، نقش تعیین کننده ای نداشتند، امـا گـزارش هـایی از حضور لمپن ها در این واقعه در دست است ( ملک زاده ، همان : ٤/٧٤٦؛ کسروی، همـان : ٥٣٥ ؛ بـراون ، ١٣٢٩: ٢٠٦؛ نـاظم الاسـلام ، ١٣٨٤: ١/١٧٢؛ اعظـم قدسـی، ١٣٧٩: ١/٢٤٨)؛ گـر چـه محمدعلی شاه توانست با به توپ بستن مجلس و سرکوب مشروطه خواهان ، تهران و سراسـر ایران را به زیر استبداد مطلق بکشد ، اما مردم تبریز بـه رهبـری لوطیـان مـردم گـرا ، از جملـه ستارخان لوطی مح لۀ امیرخیز ، و باقرخان لوطی محل ۀ خیابان ، علیه ، مرتجعان قیـام نمودنـد و بر مستبدین و مرتجعین آذربایجان غلبه یافتند ، دست ایشان را از آذربایجان کوتـاه کردنـد ، و زمینه ساز سقوط محمدعلی شاه گردیدند .
عوامـل شهربانی با پخش پول میان لمپن های محلات ، بـه خـصوص محلـ ۀ لمـپن خیـز چالـه میـدان (سیفی، همان : ٤٠ – ٣٩)، ایشان را علیه احمد شاه و مجلس ، به عنوان مـسببین قحطـی نـان ، تحریک کردند.