چکیده:
سفرهای اساطیری جهان قالب و ساختار مشخصی دارد که آن ها را با دیگر انواع سفرها متمایز می کند. ساختار این سفرها متشکل از حوزه های عملیات گوناگونی است که در روند سفر، تحقق یا عدم تحقق آن تاثیر مستقیم دارد. برخی از حوزه های عملیاتی برای تحقق سفر و بعضی برای عدم تحقق آن تدارک دیده شده اند. شخصیت های سفر و وسایل نقلیه که دو حوزه عملیات این سفرها را به عهده دارند با قدرت جادویی و ماورایی خود بر موانع و محدودیت راه سفر غلبه می کنند و موجب تحقق آن می شوند. در میان داستان های شاهنامه سفرهایی است که دارای ساختار سفرهای اساطیری جهانند اما ساختار بسیاری از آن ها با ساختار سفرهای اساطیری جهان منطبق نیست و نمی توان آن ها را سفر اسطوره ای محسوب کرد.در این تحقیق شاهنامه فردوسی تا پایان داستان اسکندر و منابع پژوهشی اسطوره ای جهان که به زبان فارسی ترجمه شده مورد مطالعه قرار گرفته اند و سفرهای اساطیری آن ها تحلیل و بررسی شده اند. سپس به مقایسه سفرهای شاهنامه با سفرهای اساطیری جهان پرداخته و شباهت ها و تفاوت هایی که در اجزاء و ساختار آن ها وجود دارد مشخص شده است.
خلاصه ماشینی:
برخی از این اشخاص و عوامل با راهنمایی، یاری رساندن و بخشش لوازم و ابزار لازم یا مطلع کردن شخصیت سفر از امور غیبی در تحقق سفر کمک میکنند١ و برخی با مانع تراشی و کشمکش در صدد جلوگیری از محقق شدن آن هستند؛ مثلا در سفرهای هراکلس هرمس یکی از خدایان یونان قهرمان را در سفرش راهنمایی می کرد (برن ، ١٣٨٦: ١٠) و در سفر جیسون برای آوردن پشم زرین کرکه جادوگر راهنمایی های لازم را نمود و در سفر پرسئوس الهه آتنا و هرمس ابزارهای جادوگری مانند شب کلاه نامرئی کننده ، سپر، کفش سرعت و کیسه جادویی را به او بخشیدند (گرن ، ١٣٨٧: ٩٠-٨٧) و تور خدایی بود که عامل های جادوگری همچون کمربند قدرت ، دستکش و چکش در سفر در اختیار داشت و به او کمک بسزایی می نمود (پیچ ، ١٣٨٧: ٥١) ولی در سفر انه ائید از تروا به ایتالیا الهه جونو تمام تلاش خود را برای جلوگیری از سفر او می نمود (روزنبرگ ،١٣٨٦: ٩٠-٢٤٣).
این نوع سفر در اساطیر بیشتر ملت ها دیده می شود اما در شاهنامه از این نوع سفر روایت نشده است ؛ مثلا در اساطیر ژاپن سوزانو یکی از خدایان فرزند ایزاناگی و ایزانامی برای فرمانروایی بر جهان زیرین به آنجا سفر کرد (روزنبرگ ، ١٣٨٦: ٧١٦).
ج ،سفر مرگ در اساطیر جهان دیگر وجه تفاوت با سفرهای شاهنامه است ؛ مثلا در هند سیتا در محفلی که برای پاکی او تشکیل شده بود، در حضور خدایان و راما و دیگر حاضران تصمیم به سفر مرگ گرفت و با تختی که از دل زمین بیرون آمد به سفر مرگ رفت (روزنبرگ ، ١٣٨٦: ٨-٦٨٧).