چکیده:
اتحادیه آققویونلو از جمله حکومتهایی بود که باخاستگاه عشایری در ایران روزگار پس از سقوط ایلخانان در منطقه دیاربکر نشو نما یافته و برای مدتی نیز موفق به سلطه در نواحی مرکزی شدند. از سویی کُردها بهعنوان جمعیت غالب در مناطق جزیره و دیاربکر، همچون ترکمانان هویتی عشیرتی و ساختاری قبیلهای داشته و در پیوند با حکومت آق قویونلو در آن مقطع تاریخی نقش سیاسی مؤثری ایفا کردند.از آنجایی که قبایل کُرد در تحولات سیاسی این روزگار تأثیرگذار بودند، میتوان این پرسش را مطرح کرد که نقش سیاسی کُردها در مناسبات قدرت میان حکومت آققویونلو و رقبای سیاسی ایشان چه بوده است؟ چه عواملی در واگرایی و همگرایی آنها در پیوند با این قدرت فائقه تاثیرگذار بوده است؟نتایج این تحقیق نشان میدهد که قبایل کُرد در دولت آققویونلوها، نقش فعالانهای داشته و سیاست بهره جویانهای را پیش گرفتند و موفق شدند تا با برقراری ارتباط حسنه با آق قویونلوها در تشکیلات حکومتی و مناصب نظامی آنها جایگاه قابل توجهی بدست آورند. قدرتهای محلی کُرد در منطقه با توجه به قدرت و نیروی نظامی و سیاسی ایشان، در اتحادیه آققویونلو به کار گرفته شدند و در تأسیس، تحکیم و توسعه این حکومت به اندازه چشمگیری تأثیر داشتند. همچنین عناصر مختلفی از جمله دوری جغرافیایی به مرکز قدرت آققویونلو و نیز میزان توان نظامی و سیاسی ایشان در واگرایی و همگرایی ایشان تأثیر گذار بوده است.
خلاصه ماشینی:
این امارت ملکیشی کردهای چمیشگزک به واسطه موقعیت جغرافیایی شان مورد توجه هر دو حکومت قراقویونلو و آق قویونلو قرار داشتند و از قراعثمان تا اوزون حسن یکی از هراس ها و دغدغه های آق قویونلوها همکاری کردهای چمیشگزک با قراقویونلوها بود؛ به گونه ای که بارها به این بهانه این مناطق را غارت و عرصه تاخت و تاز خود قرار میدادند ( :١٩٨٦ ,Minorsky ٤٥٧).
(155 اوزون حسن از طریق برقراری روابط سببی و ازدواج با خاندان چمیشگزک نیز تلاش کرد، پیوندهای سیاسی خود را مستحکم تر نمایید (دوانی، ١٠٧:١٣٨٧) و از قرار معلوم این اقدام نقش مهمی در پیوند کردهای چمشگرک با حکومت آق قویونلو تأثیر داشت ( ,Woods ٩١ :١٩٩٩) و یا او با ازدواج فرزندش اوغورلو محمد با دختر عیسی بیک اگیل اقدام دیگر در این زمینه صورت داد و ظاهرا تأثیر آن به نحوی بود که در روز مراسم کردهای سعرد نزد اوزون حسن رسیده و اختیار قلاع هتاخ (عتاق ) را به او دادند (طهرانی، ١٣٥٦: ٣٨٨).
همچنین از همکاری قبیله کوه نشین زگرلی با این شورش یاد میکند که به تاخت و تاز پرداخته و تا تبریز پیش رانده بودند (سفرنامه های ونیزیان ، ١٣٨١: ١٤٧) از سویی نیز امرای قدرتمندی چون منصوربیک چگنی و پسرش شادبیگ تا سال ٨٩٤ قمری در خدمت سلطان یعقوب بودند (١٨٨ :١٩٩٩ ,Woods) و از آنجا که کردان اگیل در منازعات قدرت میان سلطان خلیل و اغورلومحمد جانب اغورلومحمد را گرفته بودند، با تضعیف شدن کردهای چمیشگزک، کردان اگیل نفوذ و قدرت بیشتری به دست آوردند.