چکیده:
هر چند شهروندان وظیفه تامین امنیت را به حکومت و نهادهای ذیصلاح حکومتی سپرده اند، اما در شرایط اضطراری خود این وظیفه را به عهده میگیرند. ابتکار قانونگذار در تبصره یک ماده 45 قانون آیین دادرسی کیفری 1392، مصداقی بارز از مشارکت های انتظامی شهروندان جهت برقراری امنیت عمومی است. بنا به فحوای این تبصره، شهروندان با دستگیری مرتکبان جرایم مشهود مستوجب مجازات های سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو و جنایات عمدی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن و همچنین تعزیر درجه سه و بالاتر، نقش به سزایی در ارتقای امنیت جامعه خواهند داشت. البته شیوه قانونگذاری در این تبصره خالی از انتقاد نیست، چرا که حق دستگیری به صورت مبهم و فارغ از تعیین بایسته ها و ضوابط لازم به شهروندان اعطاء گردیده است که این می تواند باعث ایجاد بینظمی و دخالت ناروا در حریم خصوصی افراد گردد. هدف از نگارش این مقاله، مطالعه علمی فرآیند بازداشت شهروندی جهت ممانعت از هرگونه بی نظمی و تجاوز به آزادی و حریم خصوصی افراد می باشد. مطالعات نظری و پژوهشهای تطبیقی حاکی از آن است که علی رغم پیش بینی بازداشت شهروندی در نظام حقوقی ایران، احکام و تشریفات ضروری برای حفظ حقوق شهروندان و مرتکبان جرایم احتمالی پیشبینی نشده است.
خلاصه ماشینی:
7 بر فرض صلاحیت داشتن شهروندان جهت اجرای قانون، واگذار نمودن تشخیص قانون اهم به ایشان ممکن است به آزادیهای فردی و حقوق اجتماعی به موجب این ماده: «هر کس هنگام بروز خطر شدید از قبیل آتشسوزی، سیل و توفان به منظور حفظ جان یا مال خود یا دیگری مرتکب جرمی شود مجازات نخواهد شد، مشروط بر اینکه خطر را عمدا ایجاد نکرده و عمل ارتکابی نیز با خطر موجود متناسب بوده و برای رفع آن ضرورت داشته باشد».
در انگلستان به موجب بند یک ماده 24 مکرر (24A) قانون پلیس و ادله کیفری مصوب سال 1984 1 زمانی که جرم با کیفرخواستی 2 در حال ارتکاب است و همچنین به موجب بند دو همین ماده زمانی که چنین جرمی اتفاق افتاده باشد، شهروندان حق مداخله انتظامی جهت بازداشت مظنونان را خواهند داشت.
در نظام حقوقی انگلستان به موجب بند 1 ماده 24 مکرر (24A) قانون پلیس و جرایم سازمانیافته مصوب سال 2005، 3 این تصور که جرمی در حال ارتکاب است، باعث مشروعیت بازداشت شهروندی میگردد، هر چند جرمی واقع نشده باشد.
نوع جرم ارتکابی بنا به ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری، شهروندان در مصاف با جرایم مستوجب سلبحیات، حبسابد، قطع عضو، جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با Supreme Court Fischer, Robert; Green, Gion, Introduction to Security, Seventh Edition, Amsterdam, Butterworth-Heinemann, 2004, p.