چکیده:
عبدالرحمان جامی از شاعران پرکار قرن نهم هجری است که پیرو شاعران پیشین، در ادب تعلیمی، عرفانی و غنایی شعر سروده است. در این مقاله، مثنوی سلسلهالذهب وی به لحاظ دارا بودن مباحث تعلیمی و آموزه های اخلاقی بررسی شده است. سوالات اصلی پژوهش این است که بینش تعلیمی جامی چگونه است، کدام قشر جامعه را بیشتر تعلیم داده است و از چه روشی برای تعلیم استفاده کرده است. بررسی کتاب نشان میدهد: جامی در دو چهره عارف موعظهگر و جامعهشناس در اجتماع ظاهر شده و سعی دارد با انتقاد از نا بهسامانیهای اجتماعی، دینی و عرفانی جامعهاش، تعالیم و آموزههای اخلاقی را به مخاطب منتقل کند. صوفیان و پادشاهان مهمترین قشری هستند که جامی از آنها انتقاد میکند؛ وی معتقد است صوفیان ظاهرپرست ریاکار با ظاهرپرستی در دین، اخلاق انسانی را تباه میکنند. پادشاهان نیز با ظلم و بیعدالتی. هر دو قشر را به رعایت اصول و مبادی اخلاق توصیه میکند. مهمترین آموزههای تعلیمی شاعر عبارت از توصیه به خداپرستی، انجام فرایض دینی، رعایت ادب و علم آموزی، دوری از بخل و خساست، رعایت عدالت، مهربانی و احسان، نکوهش عیبجویی، ذم پرخوری و پرخوابی است.
خلاصه ماشینی:
از طرفی جامی به لحاظ بعد شخصیتی، یک شاعر عارف است که اندیشههایش از تعلیمات دینی و قرآنی سرچشمه گرفته است؛ در مقام عرفانی او گفتهاند:«عرفان ایرانی را که در عهد وی به ابتذال میگرایید درپایه و اساس عالمانه نگاه داشت و از این راه توانست در صف بزرگترین مؤلفان و شاعران عارف و صوفی مشرب فارسی جای گیرد»(صفا، 1369: 353) بینش عرفانی که در اندیشهی او وجود داشت، خود به خود او را به سوی ادب تعلیمی سوق داده است زیرا عرفان عمدهترین سهم را در ادبیات تعلیمی دارد.
در انتقاد از اهل فلاسفه، در اشعار متعدد پیوسته بیان کرده که با عقل نمیشود خدا را شناخت؛ فلاسفه در این راه بازماندند و تلاش آنها در نهایت چیزی جز وهم و گمان نیست (همان: 209 ـ 211) اما عارفان با کشف و شهود به خدا میرسند، برای نمونه در ابیات زیر گفته است : حبذا عارفی ز خود رستهشده از قید خویشتن مطلقهر که افتد به آب و گل نظرشچون شود کشف سر ربانی به مقامات قرب پیوستهذات او وصف او شده همه حقشود از خود تصور بشرشسر زند زو صدای سبحانی(جامی،1386: 213) بخش دیگر خداجویی، توجه به فرمانپذیری و انقیاد از خداست.
مشرف، مریم(1389) جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران:سخن یلمهها، احمدرضا(1395) «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم وسیرتطوروتحول آن درایران»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال8،شماره29،صص 90 ـ 61 The study of Ethical Teachings and Educational instructions in the Mathnawi ofAl- Silsilah al-Dhahabof Jami Barat mohammadi<FootNote No="26" Text=" Assistant Professor of Persian Language and Literaure, Urmia branch of Islamic Azad University,Urmia, Iran.