چکیده:
دنیای جهانی شده امروز، با گذر از نظم وستفالیایی، انحصار ایفای نقش در عرصه بینالملل را از دستان دولت خارج ساخته است. از جمله عوامل غیردولتی موثر در صحنه بینالمللی، اعتقادات دینی بهطور اعم و مساله زیارت بهطور اخص است. تاثیر پدیده زیارت بر محیط سیاسی بینالمللی ما را به سوی پدیده «دیپلماسی زیارت» راه مینماید. در این پژوهش، در صددیم با نگاهی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و رسانهها، تعریفی نو و متناسب با عصر حاضر از دیپلماسی زیارت ارائه دهیم. پرسش اصلی بدین شرح است: « ایران چگونه میتواند از ظرفیتهای دیپلماسی زیارت، برای رشد قدرت نرم خود بهره برد؟» برای رسیدن به پاسخ، از این فرضیه استفاده میکنیم: «دیپلماسی زیارت برای جمهوری اسلامی ایران میتواند بهعنوان ابزاری بسیار قوی برای اثرگذاری بر افکار عمومی جهان اسلام و بهتبع دولتهای این منطقه بهکار رود». بر این مبنا، در مقاله حاضر ضمن مطالعه رابطه سیاست با زیارت، به بررسی چیستی «دیپلماسی زیارت» و ظرفیت های ایران در این حوزه میپردازیم. در انتها، ضمن ارائه تعریفی از دیپلماسی زیارت، درخواهیم یافت که با توجه به اهمیت یافتن دیپلماسی عمومی و تاثیرگذاری بر افکار عمومی ملتها، دیپلماسی زیارت میتواند بهعنوان عامل مهمی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی دولت عمل نماید.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلي بدين شرح است : « ايران چگونه ميتواند از ظرفيت هاي ديپلماسي زيارت ، براي رشد قدرت نرم خود بهره برد؟» براي رسيدن به پاسخ ، از اين فرضيه استفاده ميکنيم : «ديپلماسي زيارت براي جمهوري اسلامي ايران ميتواند به عنوان ابزاري بسيار قوي براي اثرگذاري بر افکار عمومي جهان اسلام و به تبع دولت هاي اين منطقه به کار رود».
در کنار اين ها زوار خانه خدا نيز در برگشت به وطن ، برخي تبعات را بر سياست دولت ها تحميل کرده - اند؛ مثلا در پاکستان حاجيان ضد آمريکاييترند، يا در مالزي دولت سعي ميکند از حج چون ابزاري براي تقويت خود در مقابل چينيها و بنيادگرايي اسلامي بهره ببرد (حاجيان با تعصب بيشتر مانعي در مقابل رشد روزافزون قدرت چينيها در داخل مالزي خواهند بود)، در ترکيه از آنجا که سفر حج با رشد انگيزه هاي مذهبي باعث ايجاد موج ضد سکولاريسم ميشد، دولت هاي لائيک در گام اول سعي کردند اين سفر را حذف کنند و وقتي که در اين راه شکست خوردند، کوشيدند با نهادينه کردن آژانس هاي حج ، بر زائران خانه خدا کنترل داشته باشند، در اندونزي سوهارتو در نهايت در کنار بازوان نظامي رژيم خود، قدرت مذهب را به رسميت شناخت و براي جلب نظر افکار عمومي به زيارت کعبه رفت و حج را ملي اعلام کرد و آن را از نهادهاي سنتي اسلام گرا ربود و بدين وسيله ، قدرت «اسلام مدرني» را که خود مطرح کرده بود، افزود (٢٠٠٤,Bianchi).
اين ها اثرهاي زيارت کعبه بر سياست بوده است ؛ ولي نبايد از تاثيرات سياسي ساير اماکن مقدس غافل بود؛ مثلا پياده روي اربعين به سوي کربلا که حداقل ساليانه ١٧ ميليون مسلمان را گردهم ميآورد(٢٠١٤,BBC)، مولد قدرت سياسي براي شيعيان جهان ، اعتماد به نفس عمومي تشيع در کشور مهم عراق ، پيوستگي ملت هاي مختلف و توان مقابله با وهابيت است .