چکیده:
مواضع خصمانه ایلخانان در برابر ممالیک که بخشی اعظم از توان آنان را به خود مصروف کرد، پیامدهایی در عرصه سیاسی به دنبال داشت. شناخت ابعاد و زوایای این روابط و همچنین پیامدهای آن می تواند چشم انداز روشن تری از مناسبات قدرت و روابط خارجی ایلخانان ترسیم کند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که جهت گیری و مبانی سیاسی ایلخانان در برابر ممالیک بر اساس شکست عین جالوت و ناکامی در رسیدن به اروپا تعریف شد و به رویکردی خصمانه و درازمدت در عرصه مناسبات سیاسی آنان تبدیل گردید. این رویکرد در کنار شکل گیری رسم پناهندگی، شبکه ای گسترده از دسیسه، افتراء گروه گرایی و ناامنی جانی و شغلی را در مناسبات درونی ایلخانان به دنبال آورد و در عین حال، منجر به گرویدن آنان به اسلام، به مثابه ابزاری برای مشروعیت بخشی به قدرت و نبردهای شان در برابر ممالیک شد. همچنین در ساحت سیاست خارجی نیز اسباب دوستی و نزدیکی ایلخانان با اروپا، روابط حسنه ممالیک با اردوی زرین، تاثیرگذاری فرهنگی و مذهبی مصریان بر آنان و آشنایی اروپا با جهان شرق را فراهم کرد.
خلاصه ماشینی:
ناتوانی نظامی ایلخانان در برابر ممالیک و ناکامی آنان در عین جالوت ، در فضا و عرصه سیاست داخلی آنها، پیامدها و تبعاتی داشت که از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد: الف - اتهام رابطه با مصر و جو توطئه و دسیسه در ایران پیش از مغول ، الفاظی همچون رفض و الحاد و اعتزال و هواخواهی علویان و فاطمیان از تهمت های رائج بود، اما آنچه در دوره مغول مایه تکفیر و تهمت و موجب عذاب و محنت می شد، رابطه با سلاطین مصر و شام و مسلمین آن دیار بود (مرتضوی ، .
پیامدهای مواضع ایلخانان در برابر ممالیک الف - روابط حسنه ممالیک با اردوی زرین (قبچاق ) و تأثیر فرهنگی و مذهبی مصریان بر آنان خاندان جوچی خان مدعی بودند که تبریز و مراغه از آن ایشان است ، زیرا به هنگام لشکرکشی هولاکو به بغداد، علوفه سپاهیان آنان از تبریز مقرر شده بود.
به سبب همین رابطه دوستانه بود که وقتی تیمورتاش از امرای ایلخانان در آسیای صغیر، علیه ابوسعید طغیان کرد و به ممالیک پناه برد،سلطان مصر بر اساس همین قرار دوستی ، او را به قتل رساند و سرش را برای ابوسعید فرستاد (ابن بطوطه ، ١٣٧٦: ١١٥/١).
در زمان اباقا و ارغون نیز روابط بین ایلخانان و اروپا برقرار بود؛ به همان دلیل مسأله ممالیک ، اردوی زرین و نیاز به اتحاد و نیروی نظامی به اسلام در آمدن ایلخانان ، در دشمنی سیاسی آنها با مملوک ها تأثیری نداشت (مورگان ، ١٣٧١: ٢٢٤؛ الهیاری ، ١٣٨١: ١٨).
از پیامدهای غیرمستقیم سیاست ایلخانان در برابر ممالیک می توان به اسلام آوردن غازان و برخی ایلخانان اشاره کرد که گرچه صبغه سیاسی آن آشکار بود، اما در عین حال ، در مشروعیت بخشیدن به آنان در جهاد علیه ممالیک تأثیرگذار بود.