چکیده:
گرچه قرار بود که راهآهن شرق ایران در ابتدای قرن بیستم، مسیر ترانزیت کالا میان ایران و هندوستان را بهبود بخشد، اما با جدایی پاکستان از هندوستان در 1326ش./ 1947م. این مهم انجام نشد. ایران در سالهای بعد کوشید با بهبود روابط سیاسی، مرزهای شرقی را مطمئن و امن کند، سپس در دهة 50 شمسی/ 70 میلادی که تحولات جهانی و منطقهای موجب افزایش قیمت نفت و بهبود اقتصادی ایران شد، دولت وقت فرصت را برای بازسازی این مسیر تجاری مناسب یافت. هدف از این پژوهش، بررسی نحوة اقدامات سیاسی و اقتصادی حکومت پهلوی طی دهه یاد شده برای بازسازی این مسیر در ارتباط با کشورهای منطقة اقیانوس هند است. پژوهش حاضر با رویکرد اسنادی، تحلیلی و با استفاده از منابع آرشیوی اجراء شده است و یافتهها نشان میدهد که پس از بهبود روابط سیاسی منطقهای ایران با کشورهای حوزة اقیانوس هند در دهة 40 شمسی و سپس افزایش قیمت نفت، ایران در قالب طرحهای مختلف توسعه از جمله کمکهای اقتصادی و تکنیکی، کوشید تا طرح راهآهن شرق را دوباره راهاندازی کند؛ هر چند که این اقدامات در پایان دوره فوق، ناتمام باقی ماند.
خلاصه ماشینی:
ایران در سال های بعد کوشید با بهبود روابط سیاسی ، مرزهای شرقی را مطمئن و امن کند، سپس در دهۀ٥٠ شمسی / ٧٠ میلادی که تحولات جهانی و منطقه ای موجب افزایش قیمت نفت و بهبود اقتصادی ایران شد، دولت وقت فرصت را برای بازسازی این مسیر تجاری مناسب یافت .
پژوهش حاضر با رویکرد اسنادی ، تحلیلی و با استفاده از منابع آرشیوی اجراء شده است و یافته ها نشان می دهد که پس از بهبود روابط سیاسی منطقه ای ایران با کشورهای حوزة اقیانوس هند در دهۀ٤٠ شمسی و سپس افزایش قیمت نفت ، ایران در قالب طرح های مختلف توسعه از جمله کمک های اقتصادی و تکنیکی ، کوشید تا طرح راه آهن شرق را دوباره راه اندازی کند؛ هرچند که این اقدامات در پایان دوره فوق ، ناتمام باقی ماند.
هم زمان ، دولت ایران از هندوستان خواست تا در اجرای محدودیت بازرگانی برای کالاهایی که از سمت پاکستان صادر یا وارد می شد، تجدیدنظر کند (روزنامه اطلاعات ، ١٣٢٨/١١/١٢، ٦)، اما کوتاه مدتی پس از سفر شاه به پاکستان ، مشکلات داخلی حکومت پهلوی رو به افزایش گذاشت : مسألۀ ملی شدن صنعت نفت و درگیری های داخلی و بین المللی و پس از آن کودتا در ایران برای مدتی این موضوع را از درجۀ اولویت خارج کرد.
مسألۀ خرید خطوط راه آهن از هند یکی از موضوعات مهمی است که ایران در برنامۀ اقتصادی خود برای گسترش خطوط زمینی در نظر گرفت (هفته نامه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران ، شهریور ١٣٥٣، س٥، ش ٦: ٩٥).