چکیده:
به «سنت تغییر» در آیۀ (... إِنَّ اللَّهَ لا یغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ...) اشاره شدهاست و در دوران معاصر، همواره مورد توجه مفسران اجتماعی نیز بودهاست. این نوشتار بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن تبیین دقیق «سنت تغییر» بر اساس آیة 11 سورة رعد، به مقایسة دیدگاه مفسران اجتماعی بپردازد. بررسی دیدگاهها نشان میدهد تعریف و تبیین دقیق «سنت تغییر» مبتنی بر تفسیری است که دربارة «ما»ی موصوله ارائه میشود. در این زمینه، دو دیدگاه هست: اول آنکه «ما»ی موصولة اول به «نعمت» و «ما»ی موصولة دوم به «معاصی» بازمیگردد. در نتیجه، سنت تغییر، «تبدیل از وضعیت مطلوب به نامطلوب» معنا میشود. در دیدگاه دوم، «ما»ی موصولة اول به «نعمت و نقمت» و «ما»ی موصولة دوم به «معاصی و بازگشت از معاصی» معنا میشود. در نتیجه، سنت تغییر به «تبدیل از وضعیت مطلوب به نامطلوب و برعکس» معنا میگردد. از این رو، در تبیین آیه، گروه اول این آیه را با آیة 53 انفال قید زدهاند و معنای خاصی ارائه دادهاند، ولی گروه دوم معنای عام و فراسیاقی از آیه ارائه دادهاند. نتایج نشان میدهد دیدگاه و رویکرد دوم دقیقتر است؛ زیرا در برداشت فراسیاقی از آیه، ثمرات مهمی دریافتنی است؛ از جمله: کشف قوانین اجتماعی از قرآن، طرح سؤال و ارائة پاسخهای قرآنی، ارجاع جامعه به خویش به سبب ناملایمات اجتماعی و مشاهدة نمونههای عملی.
خلاصه ماشینی:
شکل گيري دانش علوم اجتماعي و جامعه شناسي به منظـور پاسـخ بـه کشـف قوانين حاکم بر جامعه بوده است و در گزاره هاي قرآني نيز شواهد فراواني از سقوط ، رشد و شکوفايي برخي از جوامـع مطـر ح اسـت کـه بـا تأمـل در ايـن گونـه آيـات درمـييـابيم پرده برداري از نقش ايـن کتـاب الهـي در نظريـه پـردازي حاکميـت سـنن الهـي بـر حيـات اجتماعي بشر، امري مهم و حياتي ميباشد.
بنابراين ، با توجه به اهميت آيه که در بر دارندة يکي از سنن الهـي اجتمـاعي قـرآن اسـت ، نوشتار پيش رو با روش توصيفيـ تحليلي تلاش دارد به اين پرسش ها بپردازد: الف ) مفسران سـنت تغييـر را بـه ويـژه بـا توجـه بـه آيـۀ ١١ سـورة رعـد چگونـه تبيـين مي کنند؟ ب ) دربارة سنت تغيير، تشابهات و تفاوت هاي ميان مفسران تا چه ميزان اسـت و علـت آن چيست ؟ ج ) مفسران در باب تلازم ميان دو بخش آيه چه ديدگاهي دارند؟ آيا ميـان بخـش اول آيه و بخش دوم آن تلازم وجود دارد؟ د) تا چه ميزان مي توان در آيات مربوط به سنن اجتماعي قرآن از سياق دست کشـيد و معنايي فراسياقي ارائه داد؟ هـ) تحليل آيۀ ١١ سورة رعد بر اساس تفسير فراسياقي چه نتايجي را در پي دارد؟ ١.
يکي از قواعد مهم در تفسير آيات قرآن کريم ، توجه به بافت و سـياق آيـات اسـت ؛ چراکـه «قـرآن بـه تـدريج و در مناسـبت هـاي مختلف نازل شده است و گاهي مجموعه اي از آيـات در مناسـبت خاصـي نـازل شـده کـه لازمۀ آن ، وجود رابطۀ ذاتي بين آن هاست که در اصطلاح ، سياق آيه مـيباشـد» (معرفـت ، ١٤١٥ق .