چکیده:
پژوهش حاضر، پیشنهادهایی برای نگارش «تاریخ ادبیّات تطبیقی فارسی و عربی» براساس «الگوی انواع ادبی» است. نوشتار پیش رو آن دسته از گونههای ادبیّات فارسی و عربی را که میتوانند در نگارش تاریخ ادبیات تطبیقی مورد مطالعه باشند را نشان داده است. پژوهش حاضر بهدنبال یافتن معیارهایی برای تفکیک و طبقهبندی انواع ادبی در ادبیّات فارسی و عربی است که قابلیّت بررسی تطبیقی در درون یک بافت تاریخی را داشته باشند. این جستار ازلحاظ داشتن رویکرد تطبیقی در بررسی سیر تحوّل تاریخی انواع ادبی فارسی و عربی، متمایز است. یافتههای پژوهش پیش رو نشان میدهد که انواع ادبی قابل طرح در این حوزه را میتوان به دو گروه تقسیم کرد: «انواع ادبی مشترک» و «انواع ادبی موازی». گروه نخست، آنهایی هستند که از جهاتی اصالت و ریشۀ فارسی یا عربی دارند و گروه دوم، انواع ادبیای که یا درونمایهشان جزء مسائل عامّ بشری است یا اینکه از انواع ادبی وارداتی غربی - اروپایی به حوزۀ ادبیات فارسی و عربی بهشمار میروند.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر بهدنبال یافتن معیارهایی برای تفکیک و طبقهبندی انواع ادبی در ادبیات فارسی و عربی است که قابلیت بررسی تطبیقی در درون یک بافت تاریخی را داشته باشند.
با توجه به اینکه طبقهبندی یادشده براساس «منابع ادبی حوزة اسلامی» طراحی شده است و گونههای ادبیات فارسی و عربی را باهم پوشش میدهد، همین الگو را میتوان مبنای بررسیهای متنی انواع ادبی تطبیقی با نگرش تاریخی قرار Tzvetan Todorov & Richard M.
در این مورد پژوهشگر میتواند دامنۀ پژوهش دربارۀ یک نوع/ زیرنوع ادبی را بهاندازۀ کل تحولاتی که پشت سر گذاشته است، درنظر بگیرد؛ مانند نگارش تاریخ ادبیات تطبیقی فارسی و عربی با محوریت گونة تعلیمی یا نمایشی؛ بررسی تاریخی - تطبیقی غزل فارسی و عربی؛ سیر تحول رمان فارسی و عربی.
به اینترتیب یکی از حوزههای پژوهشی انواع ادبی تطبیقی در ادبیات کلاسیک فارسی و عربی، مربوط به طبقهبندی گونههای ادبی معطوف به «فرم بیرونی» است که در قالبهای شعر عربی ریشه دارند.
» (جمالالدین، 1389 الف: 56) این نوع ادبی - که ذیل طبقهبندی گونههای معطوف به «فرم بیرونی» قرار میگیرد- از آغاز ادبیات فارسی دری بهمثابة قالب شعری پرکاربردی مورد استفادۀ سرایندگان قرار گرفت و بهتدریج به قلمرو انواع ادبی عربی نیز راه یافت؛ بهویژه در دورۀ عثمانی که قالبی برای سرودههای عامیانۀ عربی شد.
براساس این الگو، گونههای تطبیقی را میتوان در دو مجموعۀ گونههای ادبی مشترک و گونههای موازی ردهبندی کرد و دو مبنای زمانی را برای بررسی آنها درنظر گرفت: نخست اینکه مقایسۀ انواع ادبی منتخب، محدود به دورۀ مشخصی در تاریخ ادبیات فارسی و عربی باشد.