چکیده:
مفهوم «ربّ» و «اله» جایگاهی مهم در اعتقادات انسان دارد؛ ازاینرو در این مقاله، رابطه این دو مفهوم از دیدگاه شیعه و وهابیت بررسی شده است.
زمانی که بین دو مفهوم، ملازمه عقلی برقرار باشد، مانند دالّ و مدلول و اثر و موثر، با حصول یکی از مفاهیم، مفهوم دیگر نیز حاصل خواهد بود؛ مانند: هر گاه خورشید طلوع کند، آسمان روشن خواهد شد.
رابطه میان این دو مفهوم از دیدگاه شیعه، ملازمه عقلی است؛ به این معنا که با تحقق ربّ، اله نیز محقق خواهد شد و حتی برخی مانند آیتالله سبحانی فراتر از ملازمه عقلی، معتقد به عینیت ربّ و اله هستند. وهابیت در ظاهر معتقد به ملازمه عقلی بین مفهوم ربّ و اله است؛ اما در عمل، میان لازم و ملزوم تفکیک کردهاند و عملا به ملازمه عقلی پایبند نیستند. آنان فقط معتقدند که مفهوم اله در برگیرنده مفهوم ربّ است و اگر کسی به توحید الوهی برسد، یعنی توحید ربوبی را نیز داراست. این مسئله به سبب تفسیر غلط وهابیت از عبادت و در نتیجه، مشرک دانستن بسیاری از مسلمین پدید آمده که اهمیت بسیاری دارد و باید مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
رابطه میان این دو مفهوم از دیدگاه شیعه، ملازمه عقلی است؛ به این معنا که با تحقق رب، اله نیز محقق خواهد شد و حتی برخی مانند آیتالله سبحانی فراتر از ملازمه عقلی، معتقد به عینیت رب و اله هستند.
علامه عسگری نیز در کتاب نقش ائمه در احیای دین نیز بهطور مختصر به معنای رب و اله اشاره کرده است؛ اما در این تألیفات مستقلا به رابطه مفهوم «رب» و «اله» پرداخته نشده و لذا برای دستیابی به رابطه این دو مفهوم با یکدیگر، به کتب تفسیری و کلامی مراجعه شده و از بررسی کلمات بزرگان، رابطه این دو مفهوم به دست آمده است.
آیتالله سبحانی نیز پس از بیان کاربردهای کلمه رب در کلام عرب، همه آنها را در یک معنای واحد جمع نموده که عبارت او اینگونه است: رب گاهی برای تربیت شخصی یا موجودی استعمال شده که در سوره یوسف خداوند متعال میفرماید: (إنه ربی أحسن مثوای( یوسف عزیز مصر را طباطبائی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج20، ص103.
شیعه به اصل معنای رب توجه دارد که تدبیر و تصرف در امور است؛ اما وهابیت علاوه بر تدبیر، افعال الهی را نیز در مفهوم رب داخل کرده و رب را به معنای تدبیر، خالق، رازق و مالک بیان کرده است که همین، عامل بهخطا رفتن آنان در توحید ربوبی شده است.
وهابیت اعتقاد به تلازم بین دو مفهوم «رب» و «اله» دارد؛ اما در عمل، ابنعثیمین، محمد بن صالح، فتاوی الارکان الاسلام، ص50؛ «والرسل دعوا الخلق إلی توحید الإلهیة، وذلک متضمن لتوحید الربوبیة».
ملازمه عقلی بیان کرد؛ زیرا علاوه بر شیعیان، وهابیت نیز در کلام خود، به تلازم میان این دو مفهوم معتقد است.