چکیده:
دوران حکومت تیموریان (772 ق_912 ق) یکی از درخشانترین ادوار تمدن اسلامی و دوران اعتلای هنر و معماری است. معماری تیموری ریشه در معماری دورههای پیشین چون دورهی آل مظفر دارد. سبک اصلی معماری تیموری در محدودهی مثلثی بین سه شهر مشهد، سمرقند و هرات شکوفا شد که بناهای هرات شباهت بیشتری به بناهای خراسان امروز دارد و شاید بتوان آنها را پلی میان ماوراءالنهر و مرکز ایران دانست. در این دوره، معماری از نظر عظمت و غنای تزئینات به شکوفایی کمسابقهای دست یافت که در ابنیهای چون مدرسه غیاثیه خرگرد، مدرسه دودر، مسجد گوهرشاد و بیبی خانوم قابل مشاهده هستند. مساجد و مدارس ساختهشده با ویژگیهای منحصربهفردی همچون قامت و بلندی ایوانها، رنگ لاجوردی که بیشتر در گنبدها بکار میرفت و... از دیگر آثار بهجای مانده از گذشته متمایز میگردند. در این پژوهش به روش کتابخانهای و شیوه توصیفی- تحلیلی به شناخت معماری مساجد و مدارس دورهی تیموری پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
قطر گنبد آن ١٠ متر است و همان طور کـه از بيرون ديده ميشود، ميان گنبد و مکعب عظيم آجري پايـه ي آن ، پيونـدي از نظـر فـن معمـاري در کـار نيست (دانلـد، ١٣٨٧، ص ٧٦) (تصوير ١) چنان که اشاره شده مسجد داراي چهار ايوان است که ايوان شـمال شرقي، ايوان ساده ؛ ايوان جنوب شرقي، ايوان حاجي حسن ؛ ايوان شمال غربي، ايوان آب و ايـوان چهـارم ايوان مقصوره نام دارد (ويلبر، ١٣٧٤، ص ٤٥٩).
در دو طرف اين ايوان دو مناره ي کاشيکاريشده جلب توجه ميکند که بسيار زيبا و قابل توجه اسـت (امـامي، ١٣٧٥، ص ١٤٧؛ دانلد، ١٣٨٧، ص ٧٧؛ ميرجعفري، ١٣٨٨، ص ١٣٠) ميتوان گفت مؤثرترين اقدام قوام الدين در معماري بنا استفاده از کاشي معرق است .
از چهار زاويه آن مناره اي سـر برکشـيده و دو منـاره هم مشرف بر مدخل ورودي و ايوان قبلي است که مناره ها با پايه هاي هشت گوش و ميلـه ي اسـتوانه اي شکل هستند (ويلبر، ١٣٧٤، ص ٣٤٦؛ آکا، ١٣٩٢، ص ٥٥؛ آژند، ١٣٧٩، ٣٣١) يک گنبدخانه بزرگ مربع شکل با ساقه بلند گنبد بر روي تالار چليپايي شکل محراب قرار گرفتـه اسـت .
(تصوير ١٦) مسجد و مدرسه اين مجموعه ، پلان چهار ايواني متداول ، با صحني بزرگ و مناره هاي بسيار بلنـدي دارد که در هر يک از چهارگوشه ي بنا قرار گرفته است .