چکیده:
رسالة بحرالحقیقة احمد غزالی یکی از «متون مغلوب» عرفانی است که محتوای آن بر مبنای «مکاشفه در بیداری» در 7 بحر مجزا تدوین شدهاست. غزالی در این رساله با نسبت دادن تجربیات عرفانی خود در مراحل مختلف مکاشفة عیانی به مخاطبی به نام «خاص خاص»، در هر یک از بحور هفتگانه به بیان ملزومات مراتب مختلف مکاشفه و بازنمایی و توصیف احوال عرفانی سالک در این مسیر پرداختهاست. این پژوهش سعی دارد با تکیه بر فرانقش اندیشگانی در دستور نقشگرای هلیدی، به مطالعة شیوة بازنمایی هر یک از احوال عرفانی در گفتمان مکاشفة این رساله بپردازد. با توجه به تنوع و تفاوت حالات عرفانی سالک با تاثیر مراتب کشف، در هر یک از بحور هفتگانه، یکی از انواع فرایندهای زبانی غلبه یافتهاند. تحت تاثیر جهانبینی حاکم بر متن، «خداوند و عارف» دو مشارک اصلی این گفتمان هستند که هر یک حالات عاطفی و عرفانی خاصی را تجربه میکنند. بارزترین حالت منسوب به خداوند، «عشق شهودی» است که بیانگر کشش و رابطة دوسویه در مراتب مختلف مکاشفة عیانی است، اما احوال عرفانی عارف در هر یک از بحور به اقتضای استعداد روحی وی دچار تحول شدهاست. ازاینرو، در توصیف و بازنمایی حالات عرفانی این مشارک، جریان خاصی از فرایندهای زبانی شکلگرفتهاست که هر کدام برای توصیف و بازنمایی حالاتی از قبیل «حیرت و سرگشتگی»، «سکر»، «سکوت»، «محو» و سرانجام، «رسیدن وی به مرحلة مکاشفه» بهکار رفتهاند. بسامد چشمگیر فرایندهای مادّی از مصدر «رفتن»، فرایندهای رابطهای از مصدر «گشتن» و فرایندهای ذهنی از مصدر «دیدن» و سیر تحول آنها، نشان از تاکید بر «لزوم کوشش عارف، تحول و دگرگونی روحی وی و ترجیح مشاهده بر سایر مراتب کشف» در این گفتمان دارد.
خلاصه ماشینی:
بررسی نقش گرایانۀ تجارب عرفانی در گفتمان مکاشفۀ بحرالحقیقۀ احمد غزالی بر مبنای فرانقش اندیشگانی عباسعلیوفایی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران ، ایران فرشته میلادی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی ، تهران ، ایران (تاریخ دریافت : ١٣٩٦/٠٤/١٥؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٦/٠٧/٢٢) چکیده رسالۀ بحرالحقیقۀ احمد غزالی یکـی از «متـون مغلـوب » عرفـانی اسـت کـه محتـوای آن بـر مبنـای «مکاشفه در بیداری » در ٧ بحر مجزا تدوین شده است .
بـا توجـه بـه ایـن رویکـرد، تـلاش ایـن پـژوهش بـر پاسخگویی به دو پرسش زیر معطوف شده است : ـ بارزترین حالات عرفانی عـارف در مراحـل مختلـف مکاشـفه در هـر یـک از بحـور هفتگانۀ بحرالحقیقه کدام هستند؟ ـ کدام یک از فرایندهای زبانی برای توصیف هر یک از حـالات عرفـانی و ملزومـات آن ها در مراحل مختلف مکاشفه غلبه یافته اند؟ ١.
در این گفتمان ، بـا تمرکـز بـر «نقـش ترغیبـی زبـان » و مشـارکت مرکزی عارف و خداوند، در هر یک از بحور، یکی از احوال عرفانی در مراتـب مختلـف مکاشفه بازنمایی شده است .
جدول ٣: ترتیب بسامدی انواع فرایندهای زبانی در بحر اول «توصیف و بازنمایی حالات عرفانی سکر و سکوت » (رجوع شود به تصویر صفحه) در این جدول ، حـالات عـاطفی مشـارکان مرکـزی گفتمـان «معرفـت و یقـین »، یعنـی خداوند و عارف نشان داده شده است .
حالت عاطفی «عشق و محبت » خداوند به عارف در این بحـر نیـز در قالـب فراینـدهای رابطه ای در ساختار جملات خبری کوتاه و نشاندار بازنمایی شـده اسـت .