چکیده:
جستار پیشرو بر آن است تا در حوزه خداشناسی که از مهمترین موضوعها در عرصه معارف دینی بهشمار میرود، به دو مسئله مهم، یکی امکان شناخت موجود متناهی و محدودی چون انسان از اوصاف و افعال وجودی نامتناهی به نام خدا و دیگری بررسی مرزها و محدوده این شناخت با تکیه بر تفسیر المیزان بپردازد. بررسی از منظر وحی ما را به این پاسخها رهنمون میکند که آیات فراوان نه تنها بر امکان شناخت خداوند دلالت دارند، بلکه بر ضرورت شناخت او نیز تاکید میکنند و آن را برای انسان، ممکن بر میشمرند. اما این معرفت به دو مقوله ذات و صفات الهی محدود میشود. خداوند، نامتناهی و نامحدود است و سایر موجودات از جمله انسان محدود و متناهی هستند. موجود محدود نمیتواند بر وجود نامحدود احاطه یابد. لذا ممکن نیست مخلوقات خداوند بر ذات او آگاهی یابند و اساسا چنین شناختی ممتنع است. اما درباره شناخت اوصاف خداوند میان متکلمان و فلاسفه مسلمان اختلاف است. علامه طباطبائی در المیزان ضمن باطل دانستن مسلک تعطیل و مسلک تشبیه، براین باور است که اوصاف خداوند گرچه قابل شناخت هستند، اما معنای این اوصاف در خداوند با مخلوقات متفاوت است.
خلاصه ماشینی:
شناخت ذات خداوند علامه طباطبائی بر اساس کلام وحی: «خداوند آنچه را آنها در پـیش و پشـت سر دارند، همه را میداند ولی آنها احاطه علمی به پروردگار ندارند (طـه : ١١٠)»، همچون سایر دانشمندان اسلامی معتقد است احاطـه و شـناخت ذات پروردگـار ممکن نیست و انسان ها نمیتوانند به کنه ذات پروردگار یا کنه صفات او، احاطـه علمی یابند، زیرا انسان از هر جهـت محـدودیت دارد و ذات خداونـد از جمیـع جهات نامحدود است ؛ بنابراین آدمیان هیچ احاطه علمی نسبت به خداوند ندارند و از هر سو محاط به علم خداوند هستند (طباطبائی، ١٣٧٠، ج ١٤، ٣٢٢).
اما علامه طباطبائی در المیزان معتقد است دلیلـی بـر توقیفی بودن اسماء الله از نظر آیات قرآن و فن تفسـیر وجـود نـدارد و آیـه ١٨٠ سوره اعراف نیز دلالتی بر این معنی نمیکند، هرچند از نظر فقهـی در آن توقـف میکند و آن را به فقه ارجاع میدهد و در پایان میافزاید: احتیاط در دیـن اقتضـا میکند در نامگذاری خداوند تنها به نام هایی قناعت شـود کـه از طریـق قـرآن و سنت به ما رسیده است ، اما اگر منظور مجرد توصیف و اطلاق کردن لفظی باشد، بدون نام گذاری کار آن سهل است (طباطبائی، ١٣٧٠، ج ٨: ٣٧٥).
نتیجه گیری با توجه به آیات فراوان بر لزوم شناخت خداونـد و سـرزنش بـر تـرک معرفـت پروردگار، شناخت خدا برای انسان ممکن است ؛ در غیر این صورت ، بـر اسـاس استدلال علامه طباطبائی در المیزان ، تمام اوامر الهی لغو خواهد بـود و کـار لغـو هرگز از خداوند حکیم صادر نمیشود.