چکیده:
فقیهان امامیه بر این باورند که از بین بردن هر دو لب، موجب ثبوت دیه کامل است، امّا پیرامون مقدار دیه هر یک از لبها بهطور جداگانه و در حالت انفرادی، اختلافنظر دارند. با احصای تمامی دیدگاه های مطرح شده در این زمینه میتوان دریافت همه این اختلافنظرها در قالب دو نظریه کلی قابل ارائه است. در نظریۀ نخست که میتوان با نام نظریۀ تنصیف از آن یاد کرد، لب بالا و پایین، در میزان دیه با هم برابرند و به هر یک نصف دیه کامل تعلق میگیرد. این انگاره در ماده 607 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392) مقبول قانونگذار ایران نیز قرار گرفته است. در نظریۀ دوم که نظریۀ تغلیب خوانده شده، میزان دیۀ لب پایین، نسبت به لب بالا افزونتر است. معتقدان به نظریۀ اخیر، در مقدار این فزونی، بر یک رأی نیستند و هر یک بنا به دلایلی، میزان خاصّی برای آن در نظر گرفته اند. در این پژوهش، با روش توصیفی و تحلیلی و با مراجعه به اسناد معتبر، نظریۀ تغلیب ترجیح داده شده است و از میان سه دیدگاهی که ذیل این نظریه در زمینه میزان فزونی دیه لب پایین ارائه گشته، دیدگاهی برگزیده شده که وفق روایت ظریف، دیه لب بالا را نصف دیه کامل و دیه لب پایین را دو سوم دیه کامل تعیین کرده است.
خلاصه ماشینی:
در یک نقد کلی، به علت موافقت مفاد این روایات با دیدگاه فقیهان عامه (طوسی، 1407، 5/211)، برخی چنین روایاتی را برآمده از تقیه دانستهاند (عاملی، بیتا، 10/397) از همینرو، فاقد قابلیت استناد قلمداد کردهاند؛ لکن با توجه به همگرایی نظریه تنصیف با نصوص عام امامیه، اثبات چنین ادعایی، اندکی دشوار است.
ب) روایت یونس اینکه بتوان از ترک تفصیلی که در روایت یونس و همانند آن همچون روایت حلبی، نظریۀ تنصیف را به اثبات رساند، بسی دشوار بهنظر میرسد؛ زیرا چنین نصوصی، تنها بیانگر ثبوت دیه کامل برای قطع هر دو لب هستند، امّا اگر یکی از این دو لب قطع شود، آیا دیه کامل که برای دو لب است، نصف میشود یا به نحوی دیگر تصمیم گرفته میشود، از هیچ یک از این روایات قابل برداشت نیست و بیشک از این حیث ساکت هستند.
اما اگر روایت أبان بهجهت ضعف سندی کنار گذارده شود، کارکرد بیشتر لب پایین بهتنهایی، صِرفاً میتواند کلیّت فزونی دیه لب پایین را به اثبات رساند، اما اینکه میزان این فزونی چقدر است؟ از چنین تعلیلی قابل استنباط نیست؛ بنابراین، تمامی آنچه در نقد استناد به کارکرد بیشتر لب پایین در ضمن نقد نظریه پیشین گفته شد، دقیقاً در اینجا نیز صادق است.
حلّى، جمال الدين، احمد بن محمد اسدى، 1407، المهذب البارع في شرح المختصر النافع،ج 5، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، اول.