چکیده:
این مقاله از دو بخش عمده شکل گرفته است. در بخش نخست مقاله نشان میدهیم که برخی از مهمترین نظریههای علم در قرن بیستم یا نتوانستهاند نشان دهند که ارزشداوریها در مقام تقویم و تعیین علم اثری ندارند یا خود، نقش ارزشداوریها را در مقام تقویم و تعیین علم به رسمیت شناختهاند و در خصوص آن نظریهپردازی کردهاند. در این راستا، آرای پوزیتیویستهای منطقی، کواین، پوپر، کوهن، لاکاتوش، فایرابند و بسکار را در خصوص علم به اشاره مورد توجه قرار میدهیم. در بخش بعدی مقاله، به پاسخ این پرسش میپردازیم: آیا بر این اساس که «علم متاثر از مبانی شناختی-هنجاری الف است»، میتوان نتیجه گرفت که «علم مبتنی بر مبانی شناختی- هنجاری خاص، مانند ب، نیز قابل تولید است»؟ همچنین این پرسش مورد تامل قرار میگیرد که آیا کثرتگرایی در مبانی شناختی- هنجاری یک اصل پسندیدة روششناختی است؟
خلاصه ماشینی:
در بخش بعدي مقاله ، به پاسخ اين پرسش ميپردازيم : آيا بر اين اساس که «علم متأثر از مباني شناختي-هنجاري الف است »، ميتوان نتيجه گرفت که «علم مبتني بر مباني شناختي- هنجاري خاص ، مانند ب ، نيز قابل توليد است »؟ همچنين اين پرسش مورد تأمل قرار ميگيرد که آيا کثرت گرايي در مباني شناختي- هنجاري يک اصل پسنديدة روش شناختي است ؟ واژگان کليدي: علم منسوب به جهان بيني خاص ، مقام تقويم و تعيين علم ، مباني شناختي- هنجاري، ارزش داوري، امکان * تاريخ وصول : ٩٧/٣/٢٢ تاييد نهايي: ٩٧/٦/١١ **E-mail: mraphd@yahoo.
در اين مقاله ، با اشاره اي کوتاه به برخي از آراي علم شناختي اير (Ayer)، کواين (Willard van Orman Quine)، پوپر (Popper)، کوهن (Kuhn)، لاکاتوش (Lakatos)، فايرابند (Feyerabend) و بسکار (Bhaskar) نشان داده شده است که مکاتب مهم علم شناختي در قرن بيستم ، يا نتوانسته اند نشان دهند که علم در مقام تقويم و تعيين ، از ارزش ها رها است ، يا خود رسما اعلام کرده اند که ارزش ها در مقام قوام يافتن علم (مقام تقويم ) و نيز انتخاب نظريه اي از ميان نظريه هاي بديل (مقام تعيين ) مدخليت دارند.
منطق از آنجاييکه فقط صورت استدلال هاي معتبر را تعيين ميکند و مشاهده از آنجاييکه مسبوق و مصبوغ به نظريه است ، گرچه ميتوانند در مقام تقويم و تعيين علم نقش بيافرينند، ولي براي تقويم و تعيين کامل علم کفايت نميکنند و به اين ترتيب پيش فرض هايي شناختي ١ که ارزش ها در انتخاب آنها تأثير دارند، در شکل گيري نظريه و انتخاب شدن آن از ميان نظريه هاي بديل ورود ميکنند.