چکیده:
دیوان خاقانی شروانی علیرغم چند تصحیح موجود از آن، همچنان پژوهشهای بسیاری در راستای تنقیح میطلبد. ازاینرو، خاقانیپژوهان بسیاری در پی بررسی و تحلیل ضبطهای دیوان خاقانی برآمدهاند. نگارندگان این مقاله تلاش دارند که کوششهای برخی خاقانیپژوهان را که نظراتی در خصوص بررسی تصحیف و تحریف در دیوان خاقانی شروانی ارائه کردهاند، بررسی کنند. بر همین اساس، از میان مقالات منتشرشده در نشریات و همایشهای گوناگون ادبی و نیز کتابهایی که در میان بحث خود بخشی را به تصحیف اختصاص دادهاند، به صورت گزینش خوشهای و تصادفی چند نمونه انتخاب شد. نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که عدم توجّه به سبک شخصی خاقانی بر اساس معیارهای تصویرآفرینی او، عدم احصای کل متون و نیز عدم توجّه به متون جانبی، گاه خاقانیپژوهان را بر آن داشتهاست که متن اصلی را با پژوهش خود در نظر خواننده ناصواب جلوه دهند.
خلاصه ماشینی:
A student of Persian language and literature of Ferdowsi Mashhad University 2 Maryam Salehinia Assistant professor of Persian language and literature of Ferdowsi Mashhad department (Received: 2018/9/29; Accepted: 2019/7/3) Abstract Despite several existing emendation from it, Khaghani Sharvani's Divan requires a lot of researches in the light of purgation.
به نظر نگارندگان ، ضبط اصح بيت ، همان است که مرحوم سجادي ضبط کرده است ؛ ايشان در مقاله اي با عنوان «يک مثل فارسي فراموش شده » به تحقيـق درايـن بـاره پرداختـه و نوشته است : «نگارنده ضمن تصحيح ديوان خاقاني و مقابلـۀ نسـخ کهـن و قـديمي بـه همـين شکل در تمام آن ها برخورد و دريافت اين شکل در نسخ تازه تر تغييـر کـرده و بـه صـورت «گل به نيل » درآمده ، اما از جهت اطميناني که به صحت نسخ کهن داشت ، احتمـال داد کـه «گل به بيل کسي داشتن يا بودن »، مثلي بوده باشـد بـه معنـي «رهـين منـت کسـي بـودن » يـا «بستگي و توجه به کسي يا چيزي داشتن » و مانند ايـن معـاني و ايـن احتمـال را در تعليقـات ديوان خاقاني بيان کرد.
برات زنجاني در کتاب ياد شده (١٣٩٤: ١٧٢)، اين بيت خاقاني را نيز جـز تصـحيفات ديوان خاقاني ميداند و معتقد است که شـکل صـحيح و تصـحيح شـدٔە بيـت بايـد بـه جـاي «بيل »، «پيل » باشد.
در همۀ چاپ هاي ديوان خاقاني و حتي فرهنگ هـا و قواميسـي کـه ايـن بيـت را ذکـر کرده اند، ضبط بيت به همين شکل است .