چکیده:
خاستگاه اسلامی جریان زهد، معنویت و عرفان در عالم اسلام، مدتها موضوع مناقشات عرفان پژوهان و مستشرقان بود که در نهایت با اذعان بیشتر مخالفان، خاستگاه اسلامی عرفان پذیرش عمومی یافت، بنظر می رسد اثبات خاستگاه شیعی عرفان که کلید و جرقه آن در مباحثات میان علامه طباطبائی با هانری کربن زده شد - نیز تا مدتها موضوع مناقشات پژوهشهای عرفانی باشد. عرفان اسلامی از دوره آغازین خود به شدت متاثر از تعالیم اهل بیت بود به گونه ای که حیات معنوی و عرفانی اسلام، هم در بعد اعتقادی و نظری و هم در بعد عملی و سلوکی آن، تنها در سایه تعلیمات معنوی اهل بیت به عنوان وارثان علوم پیامبر اسلام حفظ شد و رشد و بالندگی آن تنها در سایه تمسک به تعالیم اهل بیت صورت گرفت. و اکتفا به قرآن و تفسیرهای بشری از آن با شعار حسبنا کتاب الله، سقوط معنوی جهان اسلام را درپی داشت. آنچه در این نوشتار به آن پرداخته می شود بررسی پیوندهای تاریخی و ماهوی تشیع و جریان زهد و معنویت در جهت اثبات خاستگاه شیعی عرفان اسلامی است به همین مقصود به واکاوی جایگاه اهل بیت و شیعیان به عنوان آغازگر زهد و عرفان و تلاش ایشان در حفظ حیات معنوی اسلام و مخالفت با حاکمیت به انگیزه حفظ این همین معنویت خواهیم پرداخت. هدف این نوشتار آشکار شدن این حقیقت است که پیدایش روش زهد، تهذیب و عرفان، در اسلام که ریشه در قرآن و سنت دارد در آغاز با تعالیم باطنی و معنوی امیرالمومنین که برگرفته از تعالیم قرآن و نبی اکرم
بود و به مدد حضور معنوی عدهای از اصحاب و شیعیان ایشان مانند سلمان و کمیل و رشید و میثم و اویس که تحت تعلیم و تربیت آن حضرت از زندگی معنوی برخوردار بودند گسترش یافت.