چکیده:
یکی از راه های شناخت اثر ادبی بررسی کاربرد جملاتی است که به صورت غیر مستقیم در
معانی ثانوی به کار رفته است و اینکه آیا به اقتضای حال خواننده توجه شده یا نه و تا چه حد
بر خواننده اثر گذار بوده که جنبه ی زیبایی شناسی آن اثر است. این مقاله در نظر دارد که
برخی از گونه های جمله از لحاظ استفهام، ندا، امر و نهی و اغراض ثانوی آنها که مولوی با
شناخت و احاطه بر کلام و اشراف بر ظرفیت های وجودی معانی آن را به کار برده، بیان نماید،
کاربرد این گونه ها در کلام مولانا قطعا وجه ساختگی نداشته و کاملا خود جوش بوده و
برگرفته از سرچشمه ی معانی که از ذهن خلاقّش تراوش نموده، می باشد و ذکر این اغراض
ثانوی در شعر مولانا، در حقیقت رشتهی ارتباطی محکمی بین ذهن خواننده و شاعر است.
بیان شیوه ی مولانا در کاربرد این گونه جملات (امر، نهی، ندا، استفهام) بر جذابیت و دلنشینی
معانی افزوده است و به مقتضای حال مخاطب اغراض ثانوی را بیان نموده است. در غزلیات
شمس، واقعیت وجودی مولانا به صورت کلام بر زبانش جاری شده، غیر از تفکر موضوعی در
مورد اشعار، اغراض ثانوی بخش عظیمی از اشعار مولانا را به خود اختصاص داده که دریایی از
شعر از آن جاری شده که جرعه هایش شیرین، گوارا و ذهن خسته را نشاط می بخشد.
خلاصه ماشینی:
رویکرد این مقاله طرح پرسشهایی در ذهن خوانندگان و ایجاد انگیزه جهت توجه به معانی و اغراض ثانوی در غزلیات شمس است: 1- چه اندازه شعر مولانا در غزلیات شمس به مقتضای حال بوده است؟ 2- در دیوان شمس معانی ثانوی چه اندازه بر قدرت اثر گذاری کلام مولانا نقش داشته است؟ 3- آیا اثری در بین آثار ادبی جهان یافت می شود که به اندازه ی مولانا از این نوع قدرت بیان (استفاده مکرر از استفهام، ندا، امر، نهی) استفاده کرده باشد و نفوذ کلامش همگام با آهنگ، خواننده را به عمق خواستگاه ذهنی مولانا ببرد؟ 4- تا چه اندازه امواج دریای دیوان شمس که هر کدام طنینی خاص دارد (ندا، استفهام، امر، نهی) مورد توجه دوستداران معانی قرار گرفته است؟ آیا بلاغت و جذابیت و آهنگین بودن اشعار در دیوان شمس مرهون به کارگیری جمله های امری و نهی و استفهام و ندا و همچنین اغراض ثانوی است؟ در دیوان شمس تبریزی علاوه بر ابیاتی که در لابه لای غزلها به کار رفته حدود 18 غزل مطلق به صورت استفهام و چیزی حدود 160 غزل به صورت جملات امر و نهی و همچنین بیش از 1800 بیت به صورت ندایی آمده است که از نظر بلاغت و معانی در بین آثار جهان بی نظیر است.