چکیده:
در منابع و متون کهن اعم از تاریخی و جغرافیایی به شهر جیرفت اشارههایی اندک اما معتنابه شده است. اگر چه این مقدار به درک کامل و حتی ناقصی از اوضاع و شرایط این شهر در گذشته نمیانجامند اما دربر دارنده نکات مهمی هستند که در مسیر درک هر چه کاملتر اوضاع و احوال سرزمین جیرفت در گذشته تعیین کننده هستند. در مقاله پیشرو اطلاعات به شیوه کتابخانهای و مراجعه به متون دست اول گردآوری شده و روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی از نوع «تحلیل محتوا» هستند. نتایج این پژوهش به طور کلی چنین هستند: شهر جیرفت پیش از حمله عرب نیز وجود داشته است. این شهر تا سده ششم هجری همچنان اهمیت خود را حفظ کرد و همواره از کانونهای مهم تحولات منطقه جنوب شرق ایران بود. اما از این زمان به بعد رفته رفته و نه یکباره جیرفت، اهمیت خود را به عنوان یک مرکز شهری از دست داد و با اینکه این نام (جیرفت) ـ بنا به متون ـ همچنان مورد استفاده قرار میگرفت اما در همان متون هیچگاه نشانی از شهر جیرفت وجود ندارد؛ در حقیقت منظور از جیرفت در این متون نه یک شهر یا مرکز شهری که یک ناحیه جغرافیایی وسیع در جنوب ایالت کرمان بوده است.
In ancient sources and documents, geographic, historic or whatever, references to Jiroft are rare but remarkable. Although these fail to provide even a vague or fragmented portrait of Jiroft, they do include some really pivotal clues that decisively contribute to an accurate description of region as clearly as possible. Applying the librarian and field methodology, this essay set out to tap into such sources seeking out references to Jiroft. Generally speaking, the findings of this essay boil down to the following. Jiroft goes well back into pre-Muslem invasion era. Its name keeps coming up to the sixth century as a seat of incidents in south-eastern lran. All the same, Jiroft starts to gradually go down in significance as an urban center in the subsequent centuries and although, in the light of old documents, its name (Jiroft) kept comming up, no clear reference has ever been made to Jiroft itself in the very same documents. Infect, in such documents Jiroft is referred to not as a city or urban center, but a vast geographical region to the south of the state of Kerman<br /><br />
خلاصه ماشینی:
اگرچـه ایـن ادعـا در حـال حاضر تنها در حد یک فرض و گمان است امـا شـاید بتـوان بـرای قلعـه کوچـک نیـز چنـین مرکزیتی (دست کم در دشت جیرفت ) در دوره های تاریخی متـصور شـد؛ متأسـفانه بـا وجـود شناسایی ده ها تپه و مکان باستانی شناسایی شدۀ متعلق به این دوره ها ـ کـه نـشان از شـکوفایی منطقه در این زمان دارند ـ درباره ی دوره های تـاریخی هـیچ اطلاعـات تـاریخی و جغرافیـایی وجود ندارد (بنگرید به شهسواری ، ١٣٨٨: ١٣).
١. پیشینۀ پژوهش های صورت گرفته در زمینۀ تاریخ و جغرافیای تاریخی جیرفت افزون بر فصل کرمـان کتـاب جغرافیـای تـاریخی سرزمین های خلافت شرقی (لسترنج ، ١٣٧٣) مهم ترین این آثار به این شرحند: «تاریخ جیرفـت و کهنوج» نوشتۀ ذبیح الله صفا (صفا، ١٣٧٢)، رسالۀ دکتری حمیده چوبـک بـا عنـوان «تسلـسل فرهنگی جازموریان ـ شهر قدیم جیرفت در دوران اسلامی » (چوبک ، ١٣٨٣)، دو مدخل یکـی در دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی (چوبک ، احمـدی ، ١٣٩٠: ١٣٣-١٤٥) و دیگـری در دانـشنامۀ جهان اسلام (بادنج ، ١٣٨٦: ٥٦٧-٥٧١) وجود دارد کـه ارزش ایـن دو یکـسان نیـست هـر دو مدخل با این که دربر دارندۀ اطلاعات گزیده و مفیدی دربارۀ جیرفت در دوران اسلامی هـستند اما به کنه مطلب ورود نکرده اند.