چکیده:
هدف مقالۀ حاضر، ارائۀ الگوی اسلامی استقلال اخلاقی بر پایۀ قرآن و احادیث معصومان (ع) به روش نظریهپردازی دادۀ بنیاد متنی است. استقلال اخلاقی به معنای خود قانونگذاری، اقتدار فردی در اصول اخلاقی، توانایی استدلال، تصمیمگیری آزادانه و مسئولانه برای عمل و پیامدهای آن است. بررسی منابع اسلامی و تحلیل کدگذاریها نشان میدهد که موجبات اصلی و عوامل مؤثر بر استقلال اخلاقی عبارتاند از: داشتن قوۀ عقل و امکان اندیشیدن و آموختن برای انسان، عاملیت آدمی (که عملگر بودن انسان از مبادی شناختی، گرایشی و ارادی عمل سرچشمه میگیرد)، اختیارمندی و ارادۀ آزاد او که رهاورد عاملیت است. عقلانیت شخصی و از نظر اخلاقی عامل بودن، در زمینهها و شرایط خاصی نظیر وجود تربیت عقلانی و رهاییبخش در جامعه، ارزشمندی آگاهی و تشویق به اندیشیدن و آموزش تفکر در حوزۀ عمومی و اولویت مسئولیتشناسی و پاسخگویی همگانی در قبال اعمال شخصی و جمعی متبلور میشود. تقلید، جهل، تکیه بر ظن و گمان، شتابزدگی و اجبار کردن در حوزۀ فردی و اجتماعی عوامل مُخلّ استقلال اخلاقی هستند. کنشهایی که یک عامل مستقل اخلاقی انجام میدهد عبارتاند از: تکیه بر عقلانیت و تمرکز بر مسئولیت شخصی، قانونشناسی از نص دین، قانونگذاری و تبعیت از آن. نتیجۀ راهبردهای یاد شده، هدایتپذیری، ایمانآوری آگاهانه و نه ایمان تقلیدی، آرامش قلبی در دنیا، رستگاری و رضوان الهی در سرای آخرت است.
The purpose of the present study is to present the Islamic pattern of “moral autonomy” based on Quran and Holy Hadiths using the method of grounded theory. Moral autonomy means self-legislation, individual authority in ethical principles, ability of reasoning, free and responsible decision-making for action and its consequences. The study of Islamic resources and the code analysis showed that main causes and factors affecting moral autonomy include having the power of reason and ability to think and learn, human agency (originating from cognitive, attitudinal and voluntary fundamentals), human empowerment and his free will. Personal rationale and being morally agent in special fields and conditions include liberating and rational training in society, the value of knowing, encouraging and teaching to think in general field, the importance of accountability and public responsibility for personal and collective behaviors. Imitation, ignorance, relying on suspicion, precipitancy and coercion in personal and social field are disruptive factors of moral autonomy. Actions done by an independent moral agent include relying on rationale and focusing on personal responsibility, understanding the law from religious texts and orders, law-making and compliance with laws. The results of the mentioned strategies are accepting the guidance, conscious faith not the imitated one, calmness of heart in the world and salvation and Divine satisfaction in the Hereafter.
خلاصه ماشینی:
بررسی منابع اسلامی و تحلیل کدگذاری ها نشان میدهد که موجبات اصلی و عوامل مؤثر بر استقلال اخلاقی عبارت اند از: داشتن قوۀ عقل و امکان اندیشیدن و آموختن برای انسان ، عاملیت آدمی (که عملگر بودن انسان از مبادی شناختی ، گرایشی و ارادی عمل سرچشمه می گیرد)، اختیارمندی و ارادۀ آزاد او که رهاورد عاملیت است .
علامه طباطبایی بیان می کند: «صنع الهی ، انسان را مختار در کار خود آفریده و به او آزادی عمل داده است ؛ به طوری که در هنگام انجام هر عملی بتواند به طرف فعل و انجام و ترک آن متمایل شود.
کدگذاری در این روش پژوهش ، شکلی از تحلیل محتواست (با این تفاوت که در روش نظریه پردازی دادۀ بنیاد متنی، فراوانی استفاده از کلمات و جملات مورد استناد قرار نمیگیرد) که در پی یافتن و مفهوم سازی موضوعات قابل بحثی است که در میان انبوه داده های اطلاعاتی وجود دارند؛ در حقیقت ، پژوهشگر در خلال تحلیل یک آیه یا حدیث به این نکته پی خواهد برد که در قرآن و احادیث معصومان (ع ) از کلمه یا عباراتی استفاده شده که موضوعات قابل بحثی را دربارۀ پدیدۀ مورد بررسی برجسته میکند.
در این مرحله ، پس از جمع آوری داده ها و استخراج نکات مرتبط با استقلال اخلاقی در قرآن کریم و نرم افزار جامع الاحادیث به کدگذاری باز و مقوله بندی داده ها پرداخته شده است .