چکیده:
در میان آراء سید قطب، دیدگاه او درباره پدیده تمدن چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در این جستار با روش تحلیلی ـ انتقادی تلاش شده به این پرسش پاسخ داده شود که نوع نگرش او به جامعه متمدن و غیرمتمدن چگونه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است؟ بر اساس یافتههای این پژوهش، سید قطب جامعه متمدن را تنها جامعه اسلامی به معنای حقیقی دانسته است؛ این جامعه اسلامی از ویژگیهای خاصی مانند حاکمیت خداوند و اندیشه توحیدی، ارزش یافتن انسانیت، محوریت خانواده و برپایی خلافت الهی توسط انسان برخوردار است. او جوامع فاقد این ویژگیها را جاهلی و غیرمتمدن شمرده است. این دیدگاه به لحاظ ترسیم جامعه مطلوب و آرمانی قابل توجه است؛ ولی نقد جدی وارد بر آن عبارت است از نگرش دوگانه صفروصدی نسبت به جامعه متمدن و غیرمتمدن و زمینهسازی در جهت گسترش اندیشهها و جنبشهای افراطگرا.
خلاصه ماشینی:
در این جستار با روش تحلیلی ـ انتقادی تلاش شده به این پرسش پاسخ داده شود که نوع نگرش او به جامعـۀ متمـدن و غیرمتمـدن چگونـه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است ɦ بر اساس یافته های این پژوهش ، سید قطب جامعۀ متمدن را تنها جامعۀ اسلامی به معنای حقیقی دانسته است ؛ این جامعۀ اسلامی از ویژگی های خاصی مانند حاکمیت خداوند و اندیشۀ توحیـدی ، ارزش یافتن انسانیت ، محوریت خانواده و برپایی خلافت الهی توسط انسان برخـوردار اسـت .
سـید در ایـن کتاب ، جوامع را به دو گروه اسلامی و جاهلی تقسـیم کـرده و معتقـد اسـت کـه تنهـا جامعـۀ اسـلامی بـا ویژگیهای مورد نظر او جامعۀ متمدن است و سایر جوامع که در شمار جوامع جـاهلی شـمرده مـیشـود، همگی جوامع غیرمتمدن اند.
تقسیم بندی دو قطبی سید قطب از جامعۀ اسلامی و جاهلی تاکنون توسـط بسـیاری از صـاحب نظران بررسی و نقد شده است ؛ اما روی دیگر این دوگانه یعنی جامعۀ متمدن ـ غیرمتمدن چندان مورد توجه قـرار نگرفته است و این نوشتار در نظر دارد با رویکردی تمدنی به واکاوی این موضـوع بپـردازد.
سید در پاسخ به وی، مشکل اصلی و عامل نـزاع و تفاوت دو دیدگاه را در تعریف تمدن دانست و اعتراف کرد که در گذشته رسوبات فکری ناشـی از مصـادر و منابع اجنبی و غیراسلامی اندیشۀ او را نیز تحت تاثیر قرار داده و طرز تلقی و برداشت اروپایی از تمـدن بـر اندیشۀ وی تأثیرگذاشته و مانع از آن شده بود تا نگاهی روشن و اصیل بـه تمـدن داشـته باشـد؛ امـا بعـدها حقیقت بر او روشن شد و دریافت که جامعۀ اسلامی همان جامعۀ متمدن است و قید تمـدن بـرای جامعـۀ اسلامی قیدی اضافی شمرده میشود که نه تنها چیزی بدان اضافه نمیکند، بلکه حتی باعث آشفتگی ذهن خواننده و سایه افکندن اندیشۀ غربی بر آن شده و مانع از دستیابی او به حقیقت میشود (همو، ۱۰۵).