چکیده:
خرّمیان تداوم مزدکیان روزگار ساسانی بودند که در دوره اسلامی جنبشهایی را برضد خلافت عباسی بنیان نهادند. آیین خرّمیان ماهیتی اسرارآمیز، التقاطی و رمزآلود داشت. از مهمترین باورهای آنان که در منابع اسلامی گزارش شده است، میتوان به دعوت به شادی و خرّمی، تکریم آیینی شراب، بیان رمزآلود و تناسخ اشاره کرد. به گزارش منابع تاریخی، حیات خرّمیان در ایران تا دوره سلجوقی و چند دهه پس از وفات خیام تداوم یافته است. یافتههای این پژوهش بیانگر مضامین مشترکی است که حاکی از بازتاب پارهای از باورهای بنیادین خرمی در مضامین محوری رباعیات خیام است. این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به گزارشهای معتبر تاریخی و منابع اصیل در زمینه رباعیات خیام، در پی آن است تا ضمن بررسی آیین خرمی و تداوم حیات آن، از بازتاب پارهای از باورهای بنیادین آن در رباعیات خیام سخن گوید.
خلاصه ماشینی:
مقالۀ حاضر میکوشد به شیؤە توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع کهن و نسخ خطی، ضمن بررسی خُّرمی گری و تداوم حیات آن ، به بازتاب باورهای بنیادین خّرمی از جمله ، فراخـوانی بـه شـادی و خّرمـی ، ُ ُ تکریم آیینی شراب ، بیان رمزآلود و تناسخ در رباعیات خیام بپردازد.
از آنجا که انتخاب رباعیـات اصـیل از ِ میان حدود هزار و دویست رباعی (امین رضوی، ٥٥) منتسب به خیام دشوار است ، در این پژوهش تنها بـر رباعیات گزارش شده در آثار خیام پژوهان بزرگ (ازجمله آرتور کریستن سـن ، صـادق هـدایت ، محمـدعلی فروغـی و قاسـم غنـی، علـی دشـتی) و پـاره ای از منـابع کُهـن (ازجملـه مرصواد العبواد، تواریخ گزیوده ، نزه ة المجالس وُ نَسخ خطی مونس الاحرار، طرب خانه رب اعیات عمرخیام نوشتۀ یاراحمد بن حسین رشـیدی تبریزی و طرب خانه رشیدی به تصحیح جلال الدین همایی) تاکید شده است .
منابع دورٔە اسلامی تناسخ را به عنوان یکی از باورهای خُّرمی گزارش کرده اند (نوبختی، ۳۷ـ۴۶؛ ابن - ندیم ، ۶۱۴؛ مقدسی، ۸۹/۱؛ شهرستانی، ۳۷۷)؛ آموزه ای که مزدک نیز به آن باور داشـته اسـت ( CrINeh ٢ rIPHeTS vh*THe NaTCPCST ).
در این راستا، بسامد واژه های «می» و «خُّرمی » و تأکید و فراخوانی خیام بـه ُ اندیشۀ خوش باشی و کام جویی از مهم ترین باورهای خّرمی است که در مضامین محوری رباعیـات خیـام بازتاب یافته است .