چکیده:
یکی از شاخههای زبان قرآن، زبان تمثیلی در برخی از گزارههای قرآنی است. مراد از تمثیلی بودن زبان قرآن بیان حقایق قرآن در قالبی ادبی و هنری است. ارائه این نوع زبان، خیالبافی و توهّم نیست. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس دادهها و اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانهای، روشن میگردد که تمام حقایق قرآن معرفتبخش و واقعنما است و هیچگونه خیالبافی و کذبی در بیان گزارههای قرآن وجود ندارد. همچنین به این سوال پاسخ می دهد که زبان تمثیلی قرآن دارای چه اصول و مبانی است؟ که در این جستار بر اساس این پژوهش، مبانی زبان تمثیلی قرآن همچون: گذر از تنگنای معنای حقیقی؛ نیازمندی به دلیل و قرینه؛ اشاره آیات قرآن به ماورای آن؛ چندمعنایی در آیات قرآن؛ سازگاری با ضوابط قطعی عقلی و شرعی مورد تحلیل و بررسی قرار میگیرد. اگر مبانی نظریه زبان تمثیلی قرآن به گونهای دقیق و درست تبیین گردد، زمینه مناسبی برای دستیابی به تفسیر درست آیات قرآن فراهم خواهد شد؛ لذا بررسی زبان تمثیلی قرآن و مبانی و لوازم آن به شدّت ضروری مینماید و نتایجی که از این بررسی به دست میآید این است که نه تنها تمثیل در قرآن تخیل و کذب نیست بلکه ثابت میکند که گزارههای قرآن واقعگرا و معرفت بخش است؛ حقایقی را در قالب زبانی ادبی و هنری بیان میکند که در عین اشاره به معنای عمیق و باطنی، هم زمان به معنای سطحی و ظاهری نیز اشاره دارد.
One of the linguistic styles of the Qur'an is the use of allegorical language. Being allegorical means expressing the Qur'anic truth in a literary and artistic manner and this type of language is by no means fantasy and delusion. In the present descriptive-analytical study, which draws its analysis on library data, it turned out that the whole Qur'anic truth is insightful and real and there is no fantasy and falsehood in Qur'anic propositions. Furthermore, this study attempted to answer the question of identifying the principles of the allegorical language of the Qur'an. Therefore, this article reports the analysis of the principles of the Qur'anic allegorical language such as going beyond the impasse of discovering the real meaning, the need for reasons and clues, Qur'anic ayahs' pointing to their inner meanings, polysemy in Qur'anic ayahs, and consistency with definite rational and canonical principles. A meticulous and accurate explication of the principles of the theory of the allegorical language of the Qur'an will set the ground for correct interpretation of the ayahs, hence the critical necessity of investigating the allegorical language of the Qur'an as well as its principles and requirements. The findings of this study indicate that allegories in the Qur'an, while expressing truth in literary and artistic forms that convey both exterior and interior meanings, are not fantasy and false but prove that Qur'anic propositions are genuine and discerning. <br />
خلاصه ماشینی:
کاربرد تفسیر نمادین در قرآن به طور محدود با توجه به نکات فوق ، باید بیان نمود مقدار استفاده قرآن از زبان تمثیل و نماد به مقداری محدود و منحصر است که میتوان گفت : تنها بخش محدودی از آیات قرآن به صورت زبان تمثیلی بیان شده اند؛ در نتیجه تمثیلی نشان دادن تمام یا بیشتر آیات قرآن هرگز صحیح نیست چراکه – همان طور که بیان شد- اصل اولیه در کلام بین عقلا حمل جملات ایشان بر معنای حقیقی و اراده کردن مفهوم ظاهری است مگر درجایی که متکلم با لفظی یا اشاره ای و قرینه ای دیگر مقصود خودش را برساند که ظاهر آن اراده نشده و معنای دیگری مراد است .
در بین مفسران متأخّر هم ، محمد عبده آیه را بر تمثیلی و نمادین بودن حمل نموده است ، دلیل این ادعای خود را چنین بیان میکند: «در این آیه فرمانی تکوینی وجود دارد یعنی این دسته از افراد قوم بنیاسرائیل با توجه به سّنت های خداوند در مورد اخلاق انسان ها، مانند بوزینگانی گشتند که از بین مردم طردشده و ذلیل شده اند.
این نکته هم درخور توجّه است که در برخی از موارد قرینه میتواند متصل باشد و از آیات قرآن گرفته شده باشد، همان طور که در آیات بالا همین گونه است ؛ و همچنین این امکان دارد قرینه از نوع منفصل بوده ولی برای مثال از روایات گرفته شده باشد؛ علامه طباطبایی در مورد مدعای خود مبنی بر نمادین بودن آیات مرتبط با آفرینش حضرت آدم (ع ) و حمل آن بر زبان تمثیلی از حدیثی در نهج البلاغه بهره گرفته است .