چکیده:
ملیشدن صنعت نفت ازجمله تحولات مهم تاریخ معاصر ایران میباشد. هرچند در این جریان، نیروهای ملی و مذهبی در کنار یکدیگر به مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی برخاستند، اما تاکنون نقش ملیگراها در این نهضت، بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به نقش علما در این نهضت کمتر اشاره شده است. برایناساس در این مقاله تلاش شده با توجه به منابع مکتوب با رویکرد تاریخی و با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن بازخوانی نقش و جایگاه علما و مراجع در ملی شدن نفت، خاستگاه اندیشههای سیاسی آنان در جریان نهضت مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
پرسشهای فرعی پژوهش حاضر نیز عبارتند از: ـ نقش آیتالله کاشانی با توجه به جایگاه دینی علما و مراجع در جریان نهضت ملی شدن نفت چیست؟ ـ استناد به آیات قرآن و روایات در بیانیهها، سخنرانیها و سایر آثار مکتوب به چه میزان بوده است؟ ـ نقش نمادها و اماکن مذهبی در مسیر نهضت چگونه بوده است؟ ـ نقش اندیشههای ملی ـ وطنی چه میزان بود؟ قراردادها: در متن برای ارجاعات، منظور از (هواداران نهضت): «به کوشش گروهی از هواداران نهضت اسلامی ایران در اروپا» است که به علت طولانی شدن به صورت مختصر آورده شده است.
همچنین با آنکه مصدق بعد از نخستوزیری مجدد خود، به جای قدردانی و تقویت همکاری با آیتالله کاشانی، سعی کرد تا آیتالله کاشانی و سایر نیروهای مذهبی را از صحنه خارج کرده و خانهنشین نماید؛ اما یک روز قبل از وقوع کودتای 28 مرداد 1332 با ارسال نامهای به مصدق، خطر بروز کودتا را گوشزد کرد و پیشنهاد همکاری مجدد برای جلوگیری از کودتا را داد و نهایت تلاش خود را برای جلوگیری از وقوع کودتا و شکست نهضت به کار برد؛ هرچند مصدق در پاسخ او نوشت: «اینجانب مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم» (سالمی، 1388، صص481ـ 483؛ هواداران نهضت، 1358، ص 187).
یکی از شیوههای علما و مراجع بهویژه آیتالله کاشانی در جریان مبارزات مردم علیه دیکتاتوری موجود در اواخر دهه 1320ش که مقدمات نهضت ملی شدن نفت را فراهم کرد، استناد به آیات قرآن، احادیث و نیز بهرهگیری از نمادها و اماکن مذهبی بوده است که توانست نقش مؤثری در تحریک و تقویت مردم برای مقابله با امتیاز استعماری نفت و سلطه انگلیس برمنابع ایران داشته باشد.