چکیده:
جلوس شاهعباس اول مقارن با یکی از بحرانیترین ادوار تاریخ صفویه بود. از جمله چالشهای اصلی دولت صفویه در این برهه، چگونگی روابط با دولتهای همسایه بود. از نخستین گامهای شاهعباس اول برای رفع چالشهای موجود، فعال کردن دیپلماسی و ارسال مکاتبات متعدد با دولتهای همسایه بود. این پژوهش به شیوه کتابخانهای و به روش توصیفی و تحلیلی علاوه بر معرفی نسخه خطی مراسلات، در پی پاسخ به این پرسش است که مکاتبات سیاسی در دوره شاهعباس اول چه نقشی در مناسبات خارجی با دولتهای همسایه داشت؟ یافتههای پژوهش موید آن است که اگرچه مکاتبات شاهعباس اول در به مذاکره کشاندن ازبکان و بازداشتن آنها از تهاجم به خراسان نقش فعالی ایفاء نکرد، اما استمرار مکاتبات شاهعباس اول با عثمانیها و گورکانیان هند، نقش فعالی در اعتمادسازی در روابط ایران با این دولتها و درنهایت ایجاد فرصت مناسب برای شاهعباس جهت بازپسگیری مناطق اشغالی ایفاء کرد.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش به شیوه کتابخانهای و به روش توصیفی و تحلیلی علاوه بر معرفی نسخه خطی مراسلات، در پی پاسخ به این پرسش است که مکاتبات سیاسی در دوره شاهعباس اول چه نقشی در مناسبات خارجی با دولتهای همسایه داشت؟ یافتههای پژوهش مؤید آن است که اگرچه مکاتبات شاهعباس اول در به مذاکره کشاندن ازبکان و بازداشتن آنها از تهاجم به خراسان نقش فعالی ایفاء نکرد، اما استمرار مکاتبات شاهعباس اول با عثمانیها و گورکانیان هند، نقش فعالی در اعتمادسازی در روابط ایران با این دولتها و درنهایت ایجاد فرصت مناسب برای شاهعباس جهت بازپسگیری مناطق اشغالی ایفاء کرد.
درواقع اهتمام شاهعباس در وهله نخست و به اعتراف خود وی در مکاتباتش با ازبکان، جلوگیری از جنگ و ایجاد ویرانی بیشتر در خراسان و برقراری مصالحه میان دو طرف از طریق گفتگو بود؛ اما عبدالمومنخان که به واسطه دعوت شاملوها جهت حمله به خراسان، از رقابت ایلات قزلباش و آشفتگی اوضاع این ناحیه مطلع بود، در جواب پیشنهاد مصالحه شاهعباس اول، نامهای بسیار مختصر و خالی از القاب و عناوین مرسوم و به زبان ترکی (1001 ق) به دربار ایران ارسال کرد.
در این نامه نیز در برابر لحن تند و پرخاش جویانه عبدالمومنخان، شاهعباس همچنان با لحن محترمانه عبدالمومنخان را بهعنوان «نقاوه دودمان خوانین» و «اختر برج مروت کامکاری» مورد خطاب قرار داده و ضمن تأکید بر جایگاه خود و مالکیت خراسان از سوی ایران و عدم استرداد خانات خوارزم، به وی متذکر گردید که: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} بهرغم بیثمری نامههای شاهعباس و پاسخهای تند و توهین آمیز ازبکان، به نظر میرسد در این زمان شاهعباس همچنان به استمرار این نامهنگاریها بهعنوان شیوهای جهت رسیدن فرصت مغتنم و فراهم شدن زمینه جهت یکسره کردن کار ازبکان تأکید میورزید.