چکیده:
چکیده: امور معنوی و مسائل مربوط به آن در قرن بیستم مورد توجه روانشناسان قرار گرفت. این حوزه از روانشناسی به بررسی دین و معنویت و تاثیر آن در زندگی انسان پرداخته است. جایگاه دین در زندگی بشر، اهمیت آن، تاثیراتی که دین بر روان انسان دارد، بالا رفتن کیفیت زندگی و بهتبع آن ایجاد شادی ازجمله نظریات این حوزه از روانشناسی است. عرفای مسلمان نیز در کتابهای خود براساس آموزههای اسلام به بررسی این امور پرداخته و ضمن بیان آنها به تحلیل و تبیین این موضوعات همت گماردهاند. با کاربرد نظریات عرفا میتوان بعضی از رویکردهای روانشناسی را تبیین کرد و دریافت که عرفای مسلمان نیز به نظریهپردازی در این زمینهها پرداختهاند. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گردیده است کوشش میشود با بهکارگیری رویکردهای روانشناسی در زمینۀ شناخت، رفتار و هیجان، نظرات عرفای مسلمان (تا پایان قرن ششم) در زمینۀ یقظه و انتباه تبیین گردد.
خلاصه ماشینی:
بیداری درون یا به قول عرفا انتباه ، پیامدهایی چون احساس شیرینی و حلاوت هنگام طاعات و عبادات ، آسان شدن سختیها، توبه ، طلب ، خلاصی از خود یا همان نفس اماره و رسیدن به مراحل بالاتر عرفانی را به همراه دارد.
در این میان فرضیاتی نیز وجود دارد مثلاً اینکه : چگونه پیر یا راهنما از این روش ها برای کامل شدن استفاده میکرده است ؟ آیا همۀ مریدان از یک شیوه بهره مند میشدند؟ آیا مباحث مادی و دنیوی میتواند به تکامل انسان ها بینجامد؟ وظیفۀ پیر چیست و آیا عارفان پیشین از مسائل درونی و به عبارت امروزی «روان انسان » آگاهی داشته اند؟ اگر این گونه است چگونه روان مریدان را میشناختند و آن ها را درمان میکردند؟ طرح این موضوعات از مباحث بسیار ضروری در عرفان امروز محسوب میشود و پرداختن به آن ها راه را برای پیوند عرفان با علوم دیگر، ازجمله روان شناسی، باز میکند.
موضوع مهم دیگر در رویکرد رفتاری، انواع راهکارهاست که با توجه به شخصیت افراد و ویژگیهای شخصی آن ها مورد استفاده قرار میگیرد؛ یعنی ابتدا صفات ناپسند شخص شناسایی میشود؛ سپس با راهنمایی مشاور، پیر یا معلم راهکارهایی، به صورت عملی و کاربردی، برای مبارزه با آن صفات آموزش داده میشود تا فرد برای رسیدن به یقظه و انتباه یا بیداری درون آماده شود.
به عبارت دیگر مقدمات را فراهم کرده اند تا درون انسان آمادگی لازم برای بیداری را فراهم کند سپس با استفاده از روش های عملی و کاربردی یا رفتاری سعی در نهادینه کردن این آموزه ها در افراد باشند که در روان شناسی رویکرد رفتاری نامیده شده است .