چکیده:
پرسش اصلی پژوهش، این است که چرا فقیهان مکتب بغداد، برخلاف فقیهان پیش از خود، به جواز همکاری با سلطان جائر فتوا دادند. اهمیت این تحقیق به تحول مهمی برمیگردد که در فقه سیاسی امامیه صورت گرفته است؛ یعنی تبدیل فتوای حرمت همکاری با سلطان جائر، به جواز و وجوب همکاری با او. در این تحقیق ابتدا دیدگاه فقیهان پیش از مکتب بغداد بررسی شده و این نتیجه به دست آمده است که آنها حکومت را حق انحصاری معصوم میدانستند و به حرمت همکاری با حاکم جور قائل بودند. پس از آن شرایط زمانه فقیهان عصر اثر بغداد تحلیل شده است تا عوامل اینکه آنها در رای فقیهان پیش از خود تجدیدنظر کرده و به مشروعیت همکاری با سلطان جائر فتوا دادهاند، معلوم شود.این پژوهش تغییر دیدگاه علمای شیعه را با هرمنوتیک قصدگرای اسکینر بررسی و عوامل آن را شناسایی کرده است. آنچه در این بررسی به دست آمده، این است که علت تغییر هنجار مرسوم حرمت همکاری با سلطان جائر و تبدیل آن به جواز و حتی وجوب همکاری از جانب علمای امامیه مکتب بغداد، تغییر شرایط حاکم بر جامعه اسلامی و فرصتی بوده است که آل بویه برای تقویت مذهب شیعه و وضعیت شیعیان ایجاد کرد.این پژوهش زمینهای برای پژوهشهای آینده درخصوص ارتباط تغییر فتواهای فقهی در زمینه سیاست با شرایط علمی، اجتماعی و سیاسی حاکم، فراهم میآورد.
خلاصه ماشینی:
واژگان کليدي : انديشه سياسي شيعه ، مکتب بغداد، هنجار مرسوم ، همکاري با سلطان جائر، اسکينر مقدمه فرايند شکل گيري حاکميت اسلامي پس از رحلت پيامبر (ص ) و فاصله ايجاد شده ميان ساختار خلافت با آنچه شيعيان آن را حکومت حق و مشروع تحت ولايت امام معصوم مي دانستند، از يک طرف اعمال فشار روزافزون حاکمان بر شيعيان را به عنوان مهمترين گروه معارض توجيه مي کرد و از سوي ديگر فاصله رو به فزوني ميان وضع موجود با مطلوب در ديدگاه شيعي ، فقهاي شيعه به ناروا دانستن هرگونه همکاري يا همراهي با حاکمان بر مسند قدرت به عنوان يک مشي مسلم يا مشهور معتقد بودند.
از اين رو اين پرسش پيش مي آيد که عوامل تغيير در انديشه سياسي علماي اماميه که توسط علماي اماميه مکتب بغداد صورت گرفته است ، يعني تبديل هنجار قبح همکاري با سلطان جائر، به جواز و حتي وجوب آن ، چه بوده است ؟ تحول فکري گسترده در فقه سياسي شيعه و همچنين تأثيري که اين تحول در انديشه سياسي فقيهان بعد از اين دوره مي تواند داشته باشد، اهميت پژوهش در چرايي و چگونگي آن را روشن مي کند.
در خصوص حکم همکاري با سلطان جائر در نگاه علماي اماميه دوره قبل از مکتب بغداد، توجه به چند نکته ضروري است : الف ـ انحصار حکومت براي معصوم : يکي از شاخصه هاي انديشه سياسي علماي اماميه در ابتداي غيبت اين بود که حاکم را بايد خداوند تعيين کند.