چکیده:
بر این باوریم که شاهنامة فردوسی، یکی از شاهکارهای عمدة ادبیات جهان است که نه تنها ایرانیان بلکه اغلب محققان منصف در عرصة ادبیات جهانی به ارزش و عظمت آن معترفند و در این اثر سترگ، ما با پهلوانانی با سیمای عرفانی مواجهیم به طوری که شاهنامه جلوهگاه تمام نمای انسان آرمانی- عرفانی در سه حوزة اجتماعی، فردی و عرفانی است. بر این اساس در این پژوهش با اذعان به این نکته که فردوسی به هیچ وجه اصطلاح انسان کامل و یا ایده آل و آرمانی را صراحتاً در شاهنامه مطرح نکرده است، با تکیه بر چندی از روایتهای شاهنامه و شخصیتهای ایدآل آنها به معرفی سجایای عرفانی پهلوانان ایرانی و انیرانی میپردازیم. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که فردوسی به موضوعات متعددی به عنوان ابعاد عرفانی پهلوانان اشاره کرده است و ویژگیهای انسان عرفانی در این اثر در سه حوزه: رابطه انسان با خدا (اخلاق عرفانی)، رابطه انسان با خود (اخلاق فردی) و رابطه انسان با خلقت (اخلاق اجتماعی) نمود یافته است.
خلاصه ماشینی:
در مصباح الهدایه در توصیف عارفان یکی از مهم ترین ویژگیهای آنان را در خدمت خلق بودن معرفی کرده است: «و در راه رهنمود خلق بکوشد و به خود نپردازد پیش از آنکه به خلق بپردازد و همواره از خود بیخبر باشد مادامی که در فکر خلق است» در نبرد رستم و اشکبوس وقتی رستم از اسب پیدا میشود به رستم چنین میگوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} بر همین اساس در پژوهش حاضر بر آنیم تا با تکیه بر چندی از روایتهای شاهنامة فردوسی به تبیین ویژگیهای پهلوان عرفانی بپردازیم و خصلتهای اجتماعی و اخلاقی انسانهای بزرگ در شاهنامه را از روی عمل آنان واکاوی نماییم.
ویژگیها و خصلتهای عملی و زبانی پهلوانان عرفانی در چندی از روایتهای شاهنامه دارای چه حوزههایی نمود یافته است؟ پیشینه پژوهش تعمق در پژوهشهایی که پیرامون شاهنامه فردوسی انجام گرفته است نشان میدهد که پژوهشهای مستقل زیادی پیرامون پهلوانان و شخصیتهای شاهنامه انجام شده است که در اینجا به چندی از آنها اشاره میکنیم: زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه (اسلامیندوشن، 1387)، تن پهلوان و روان خردمند (مسکوب: 1388) و اسطوره شناسی پهلوانان ایرانی (وکیلی: 1389) از کتابهایی هستند که به ویژگیهای اخلاقی و زندگی نامة پهلوانان شاهنامه اشاره دارند، اما پژوهشی که به طور اختصاصی به بررسی ویژگیهای انسان آرمانی در شاهنامه بپردازد تا کنون از خامۀ هیچ پژوهش گری تراوش ننموده است، بر همین اساس انجام پژوهشی از این دست را لازم و ضروری شمردیم.