چکیده:
یکی از موضوعات مورد توجه سفرنامهنویسان دوره سلطنت ناصرالدینشاه، وضعیت و جایگاه اجتماعی زنان در آن دوره بوده است. در این دوره، رفت و آمد بین ایران و اروپا افزایش یافت و دو تن از اروپائیانی که در دوره ناصری به ایران آمدند، مری شیل (همسر وزیر مختار انگلیس) و ادوارد یاکوب پولاک (پزشک اتریشی) بودهاند. آنها مجموعه مشاهدات خود را در مورد آداب و رسوم و اوضاع سیاسی اجتماعی زنان ایرانی به رشته تحریر درآورده و به دلیل دسترسی آنان به اندرونی شاه و ملاقات با مهد علیا، مادر شاه و عزتالدوله خواهر شاه و دیگر زنان درباری، اطلاعات مهمی از وضعیت اجتماعی زنان در عصر ناصری ارائه میدهند. ناصرالدینشاه قاجار نیز اولین پادشاه ایرانی بود که سه سفر به اروپا انجام داد و یادداشتهای روزانه این سفرها را به صورت مکتوب از خود به یادگار باقی گذاشت. در این پژوهش وضعیت اجتماعی و خانوادگی زنان ایران در سفرنامههای شیل و پولاک و مقایسه مطالب آنها با سفرنامه فرنگستان ناصرالدین شاه مورد توجه بوده است که به شیوه توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع اصلی (سفرنامههای شیل و پولاک و ناصرالدینشاه) بررسی شده است. نتایج بدست آمده مشخص کرد شغل پولاک سبب گردیده که اطلاعات بیشتری از وضعیت زنان ایران ارائه دهد. البته شیل و پولاک هردو بیشتر به مسائل و مشکلات اجتماعی زنان ایران توجه کردهاند، درحالی که ناصرالدین شاه توجهی به وضعیت اجتماعی زنان در اروپا نداشته و بیشتر به وضع ظاهری و بدنی و خصوصیات جنسی زنان پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
از جمله اين زنان مري شيل همسر وزيرمختار انگلستان است که قريب چهارسال به همراه همسر و فرزندانش در ايران زندگي و چندين ملاقات با مادر ناصرالدين شاه «مهد عليا» و خواهر شاه «عزت الدوله » داشته است ليدي شيل وضعيت زنان ايران را به لحاظ جايگاه اجتماعي و خانوادگي مورد توجه قرار داده و گاه موقعيت آنان را با وضعيت زنان اروپايي مقايسه نموده است .
با بررسي سفرنامه هاي شيل و پولاک ، موضوعات مهم اجتماعي و خانوادگي زنان ايراني در چند مسأله شاخص و برجسته آمده است ؛ فرهنگ مردسالاري ، تعدد زوجات ، ازدواج در سنين پايين ، اهميت فرزند آوري و بخصوص زائيدن پسر، نحوه پوشش و حجاب زنان و رواج خرافات و سرگرمي هاي رايج بين زنان ، تقريبا مطالب مشترکي در هر دو سفرنامه راجع به اين موضوعات وجود دارد.
٣-جايگاه اجتماعي زنان عصر ناصري در «سفرنامه شيل » مري شيل ١٢ معروف به ليدي شيل به مدت قريب چهارسال (از هفت اوت ١٨٤٩ تا اواسط ژوئن ١٨٥٣ م) به همراه شوهرش «کلنل شيل » و فرزندانش در ايران زندگي کرده و از نزديک با زنان دربار ناصرالدين شاه (مهد عليا و عزت الدوله ، مادر و خواهر شاه) ملاقات و با کنجکاوي که در طول سفرش به مردم ايران داشته ، پس از بازگشت به انگلستان ، در سال ١٨٥٦ مجموعه خاطرات خود را از سفر به ايران به صورت کتابي به چاپ رسانيد.
بنابراين نگرش ناصرالدين شاه به جايگاه زنان اروپايي با نوشته هاي ديگر سفرنامه نويسان که به ايران آمدند (بخصوص شيل و پولاک) متفاوت بوده است .