چکیده:
از دﯾﺪﮔﺎه ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻧﻈﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎکﻫﺎی دﺷﺖﻫﺎی ﺳﯿﻼﺑﯽ، ﺗﺸﺨﯿﺺ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺤﻞﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻮان ﻓﺮﺳﺎﯾﺸﯽ ﺑﺎﻻ، از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهای ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﻋﻤﺪه ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎری، ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽﻫﺎی ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺮﯾﺎن رودﺧﺎﻧﻪ، ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در اﺛﺮ اﯾﺠﺎد ﭘﯿﭽﺎنﻫﺎ و ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺧﻤﯿﺪﮔﯽ ﭘﯿﭽﺎنﻫﺎ در ﭘﻬﻦ دﺷﺖ ﺳﯿﻼﺑﯽ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ و ﺑﺮآورد ﻣﯿﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ، ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺘﺪا ﻣﯿﺰان ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺮای رودﺧﺎﻧﻪ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارس ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در دﺷﺖ ﺳﯿﻼﺑﯽ ﺧﻮد دارای ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽﻫﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻮده، از اﻫﻤﯿﺖ ﻫﯿﺪروﭘﻮﻟﺘﯿﮏ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮآورد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎری و رﺳﻮب ﺣﻤﻞ ﺷﺪه در واﺣﺪ ﻣﺮزی رودﺧﺎﻧﻪ ارس، از رواﺑﻂ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ. رواﺑﻂ ω Ự، Ω وΈ از ﺟﻤﻠﻪ رواﺑﻂ ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮای ﺑﺮآورد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎری و رﺳﻮب ﺣﺎﺻﻞ از آن در اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯿﺰان ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ، ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮآوردﻫﺎ در ﻣﺤﯿﻂ GIS ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ در ﭘﻬﻨﺎی دﺷﺖ ﺳﯿﻼﺑﯽ ارس ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭘﻬﻨﺎ در ﻃﻮل ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و اﯾﻦ ﭘﻬﻨﺎ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺟﻠﻔﺎ و ﭘﻠﺪﺷﺖ زﯾﺎد و در ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎ ﮐﻢﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد. ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﭘﻬﻨﺎ ﻧﺸﺎن از ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ زﯾﺎد ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺮﯾﺎن اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﻪ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ آﺑﺮﻓﺖﻫﺎ در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎ ﻗﺪرت ﺑﺮش رودﺧﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺣﺪی ﮐﻪ ﺷﻌﺎع ﻗﻮسﻫﺎ زﯾﺎد اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﻓﻮقاﻟﻌﺎده زﯾﺎد اﺳﺖ. ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻗﺪرت اﯾﻦ ﺑﺮش در ﮐﻨﺎرهﻫﺎی اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﺗﺨﻠﯿﻪ رﺳﻮﺑﺎت ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﮐﺎﻧﺎل اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ ﺣﺎﮐﯽ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻃﯽ ﺳﯽ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﻣﯿﺰان ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ رودﺧﺎﻧﻪ ارس ﺑﻪ ﻃﺮف اﯾﺮان زﯾﺎد ﺑﻮده و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺤﺪوده دﺷﺖ ﺳﯿﻼﺑﯽ در ﻃﺮف اﯾﺮان و ﺑﺮﻋﮑﺲ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان آن در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ.
This investigation, have hydropolitic significant for Aras River that have frequent and more lateral migration.In this study is used many equation, for example, Ω ،U ω, وΕ …. Equation, for estimating of bank erosion and sediment dynamics .Output of estimating is analyzing and then maps is produced by using of GIS technique. The results of study suggested that rate of channel changing is vary in river course. Wide changes of river course is maximum at near of Jolfa and Poldasht ,in other parts is minimum .Wide changing of course is show that lateral migration is high and alluvium is thick and broad .Cut power of river is increased when radial of curves is more .This event is occurred where that wide changes is high .The results also show that is increased rate of sediment when cut power is increased. Sadly lateral migration rate Iran orientation is increased at 30 decade recent. This result show that gradually is decreased area land of Iran .
خلاصه ماشینی:
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ١: موقعیت محدوده مورد مطالعه در قسمت شمال غرب ایران Figure 1: Location of study area in the northwestern part of Iran در این تحقیق برای بررسی میزان جابجایی عرضی رودخانه ارس در طی ٣ دهه از تصاویر ماهواره ای MSS،TM ، +ETM در بازه زمانی (١٩٨٥ تا ٢٠١٥) استفاده جدول (١) شده است .
جدول ١- تصاویر مورد استفاده و مشخصات آن ها Table 1- used images and their specifications {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} *باند Panchromatic (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٢: تقسیم بندی مسیر رودخانه ارس در فواصل ٣٠٠ متری از شرق به غرب Figure 2: Division of the Aras river course at 300 m distance from east to west در این تحقیق برای رسیدن به اهداف تحقیق از روش و روابط زیر بهره گیری شده است : الف - محاسبه فرسایش کناری با استفاده از مدل های خطی حرکات جانبی خمیدگی رودخانه ها (١٩٨٤) بسیاری از مدل های ارائه شده برای بررسی جابجایی مسیر رودخانه ها و قسمت خمیدگی آن ها، مربوط به Ikeda (١٩٨١) et al و همچنین (١٩٩٩) Jahannesson and Parker است .
1000 100 10 400 350 300 250 200 150 100 50 0 شماره مقطع از شرق به غرب شکل ٥: تغییرات پهنای دشت سیلابی به متر در طول مسیر جریان ارس Figure 5: flood plain width variations per meter along the flow path of Aras بررسی میزان جابجایی در سال ١٩٨٥ در طول جریان رودخانه بسیار متفاوت است و به طورکلی در طول مسیر حاکی از جابجایی بیش تر این رودخانه به طرف ایران در مقایسه با جابجایی های این رودخانه به طرف مقابل است .