چکیده:
بهره برداری بیش از حد از منابع طبیعی در سالهای اخیر منجر به تشدید فرآیند بیابانزایی گردیده و برای مقابله با آن عزمی جدی و فراگیر نیازمند است. هدف پژوهش شناسایی و معرفی معیارهای مخرب در تشدید بیابانزایی منطقه شکرویه با بهره گیری از مدل ایرانی IMDPA جهت انجام اقدامات کنترلی و مدیریتی منطقه است. بدین منظور از چهار معیار کلیدی خاک، پوشش گیاهی، اقلیم و آب که هر کدام از تعدادی شاخص تشکیل شده است، استفاده گردید. معیارهای مذکور از میانگین هندسی شاخصها در نرم افزار Arc GIS 9.3 و نقشه بیابانزایی کل نیز از میانگین هندسی چهار معیار مذکور بدست آمد. سپس کلیه نقشه ها به اساس مدل به چهار کلاس خطر کم و ناچیز، متوسط، شدید و خیلی شدید پهنه بندی گردیدند. نتایج نشان داد که معیار پوشش گیاهی با میانگین ارزش عددی 66/ 2 (کلاس خط شدید) باتاثیرترین معیار و معیار آب با ازرش عددی 9/ 1 (کلاس متوسط) کم تاثیرترین معیار در افزایش بیابانزایی منطقه بودند. شاخص هدایت الکتریکی آب با ارزش 11/ 3 (کلاس شدید) به عنوان مخرب ترین شاخص و شاخص نسبت جذبی سدیم با مقدار 1/ 1 کم اثرترین شاخص برآورد گردیدند. همچنین ارزش عددی بیابانزایی کل نیز 6/1 (کلاس متوسط) برآورد گردید. نتایج پهنه بندی نقشه بیابانزایی کل نیز نشان داد که 45/ 20310 هکتار (81/ 56 درصد) از منطقه در کلاس متوسط خطر بیابانزایی و 18/ 43 درصد از منطقه (78/ 15436 هکتار) در کلاس خطر بیابانزایی کم و ناچیز قرار دارد.
Over exploitation of natural resources during recent years has led to the intensifying of desertification phenomenon and hence serious determination is required to deal with it. This study aims to identify the adverse factors in desertification intensifications in Shekarouye using IMDPA model in order to undertake preventive and managerial measures. To this end, four criteria of soil, vegetation, climate and water were selected each having further sub indicators. Weighted average of each criterion’s sub-indicators and the four criteria, respectively led to the composite value of each criteria and total desertification intensity. Total desertification value was classified into four classes of negligible to low, moderate, severe and very severe and the related maps were prepared. Results showed that vegetation criterion with the value of 2.66 (very severe) and water criterion with 1.9 (moderate), respectively were the most effective and negligible criteria in intensifying desertification. Water electric conductivity with 3.11 (severe) and water sodium absorption ratio with 1.1 respectively had the highest and lowest impact on desertification. Total desertification measured 1.6 (moderate). Of the total desertification area 20310.45 ha (56.81%) and 15436.78 (43.18%) respectively fell into the moderate and negligible to low classes.
خلاصه ماشینی:
جدول ١١- مساحت و درصد مساحت کلاس های بیابان زایی بر اساس معیار اقلیم Table 11- Area and percentage of desertification classes based on climate criteria {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٥: نقشه پهنه بندی خطر بیابان زایی بر اساس معیار اقلیم Figure 5: Desertification hazard zoning map based on climate criteria - معیار خاک نتایج ارزش دهی شاخص های خاک به دست آمده در جدول (١٢) و شکل (٦) نشان داده شده است .
جدول ١٣- مساحت و درصد مساحت کلاس های بیابان زایی بر اساس معیار اقلیم Table 13- Area and percentage of desertification classes based on climate criteria {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٧: نقشه پهنه بندی خطر بیابان زایی بر اساس معیار خاک Figure 7: Desertification hazard zoning map based on soil criteria - معیار پوشش گیاهی نتایج حاصل از ارزش عددی شاخص های دخیل در معیار پوشش گیاهی جدول (١٤) نشان میدهد که بیش ترین خطر بیابان زایی در شاخص بهره برداری از پوشش با میانگین ارزش عددی ٢/٨١ و کم ترین خطر در شاخص تجدید پوشش گیاهی با مقدار ارزش عددی ٢/٤٨ (کلاس متوسط ) برآورد گردیده است .
جدول ١٤- نتایج وزن دهی شاخص های بیابان زایی بر اساس معیار پوشش گیاهی Table 14- results of desertification indicators weighting based on vegetation criteria {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٨: نقشه پهنه بندی خطر بیابان زایی معیار پوشش گیاهی.