چکیده:
هرساله هزاران تن خاک از سطح اراضی جنگلی، مرتعی و کشاورزی به وسیله اشکال مختلف فرسایش از دسترس خارجشده و با انباشت در مناطق مستعد رسوبگذاری سبب وارد آمدن خسارتهای قابلملاحظهای میشود. برای مدیریت مناطق فرسوده و مهار این پدیده لازم است پهنههای تحت فرسایش و یا تولید رسوب شناسایی و مقادیر خاک فرسوده برآورد شود تا از این طریق علاوه بر تعیین مناطق آسیبپذیر و بحرانی، اقدامات حفاظتی متناسب جهت کاهش و یا کند کردن روند فرسایش صورت گیرد. لازمه این امر دسترسی به ابزارها و تکنیک های مناسب و استفاده از روش یا مدل برآورد فرسایش با دقت بالا و کارایی مورد قبول می باشد. برای نیل به این هدف از مدل تجربی MPSIAC استفاده شده است. این مدل در ایران در محیطهای جغرافیایی مختلف مورد استفاده قرارگرفته و به علت کمی بودن و استفاده از پارامترهای متعدد نتایج قابلقبول و رضایت بخشی را نسبت به سایر مدلهای تجربی ارایه داده است. در این روش نه عامل محیطی شامل زمین شناسی،خاک، آبوهوا، رواناب، شیب، پوشش زمین، کاربری اراضی، فرسایش سطحی و رودخانه ای مورد بررسی قرار می گیرد و سپس با ارزشگذاری کمی هر پارامتر، میزان فرسایش و رسوب محاسبه میشود. در این پژوهش جهت برآورد رسوب و فرسایش حوضه آبریز بکرآباد، کلیه داده های عوامل نه گانه مدل به روش اسنادی و نیز بررسیهای میدانی استخراج و لایه های مورد نیاز آن در محیط نرمافزاری GIS تهیه شدند. پس از تشکیل بانکهای اطلاعاتی، ارزشگذاری کمی و وزندهی به هر کدام از لایه ها بر اساس استانداردهای تعریفشده درمدل، نقشه نهایی پهنه بندی فرسایش و رسوب حوضه استخراج گردید. مقایسه مقادیررسوب برآوردی و نقشه پهنههای حساس به فرسایش حوضه با مقادیر مشاهداتی و نیز وضعیت میدانی حوضه نشان میدهد که خوشبختانه حوضه از نظر مقادیر فرسایشی در وضعیت حادی نبوده و روند توسعه آن در صورت مدیریت درست قابل جلوگیری است. در ضمن در بین عوامل فرسایشی حوضه، عامل وضعیت فرسایش سطحی، شیب و خصوصیات خاک از مهم ترین فاکتورهای موثر بر بروز انواع فرسایش می باشند.
Every year, thousands of tons of soils become unavailable from gardens, pastures, and agricultural lands by different forms of erosion, accumulating in potentially sedimentary regions, leading to significant losses. To manage eroded regions and inhibit this phenomenon, it is necessary to identify areas under erosion or under deposit and estimate the amount of eroded soil, thereby appropriate protective actions for reducing or lowering the erosion process can be done, in addition to determining vulnerable and critical regions. So, it is required to get access to high accuracy and efficiency. For this purpose, the experimental model has been used. This model has been used in different geographical environments in Iran. It has presented acceptable and satisfying results than other experimental models due to its quantifiablity and use of several parameters. 26 English Abstracts In this method, nine environmental factors have been investigated: geology, soil, climate, running water, gradient, earth covering, land use, surface and river erosion. Then, the rate of erosion and deposit is calculated by quantitative pricing of parameters. In this study, all data from these model data were estimated by the documentary method for evaluating deposit and erosion in Bekr Abad Drainage Basin, field studies were extracted and its required layers were provided in GIS Software. When databases were found, quantitative pricing and weight-giving to any of layers were extracted based on defined standards in the model, as well as in the final map of erosion spreading and the basin deposits. Comparing the amounts of estimated deposits and maps from areas sensitive to basin erosion with observational amounts and with field states of the basin indicates that fortunately, this basin is not in an acute state in terms of erosion values, and the development process is preventable by proper management. Also, surface erosion state gradient, and soil characteristic factors are most influential factors on the incidence of different erosion among different erosion factors of the basin.
خلاصه ماشینی:
در این روش نه عامل محیطی شامل زمین شناسی، خاک، آب وهوا، رواناب ، شیب ، پوشش زمـین ، کـاربری اراضـی، فرسایش سطحی و رودخانه ای مورد بررسی قرار میگیرد و سپس با ارزش گذاری کمی هر پارامتر، میزان فرسـایش و رسوب محاسبه میشود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٢: نقشه مقاومت سنگ ها به فرسایش در حوضه آبریز بکرآباد عامل خاک امتیاز فاکتور خاک برای هر یک از واحدهای کاری مورد مطالعه از طریق رابطه K١٦٦٧=X٢ محاسبه میگردد کـه در آن X٢ امتیاز عامل رسوب دهی خاک و K ضریب فرسایش پذیری خاک در فرمـول جهـانی فرسـایش مـیباشـد.
جدول ٣- مشخصات هیدرولوژیکی حوضه ی مورد مطالعه برحسب زیرحوضه پارامترها مساحت حوضه دبی پیک ویژه دبی پیک سیلاب ارتفاع رواناب امتیاز عامل زیرحوضه (km2) (m3/s/km2) ( m3/s) (mm) رواناب 2/6 201/1 1/51 0/14 10/817 z 1 1/44 207/5 0/78 0/12 6/49 z 2 1/40 148/7 0/44 0/051 8/665 z 3 0/85 142/6 0/00175 0/0004 4/381 z 4 0/78 130/5 0/00176 0/0005 3/511 z 5 0/72 120/3 0/00078 0/0005 1/554 z 6 0/67 111/5 0/00231 0/001 2/315 z 7 0/66 110/2 0/00113 0/0004 2/837 z 8 0/70 115/3 0/00278 0/001 2/783 z 9 0/70 116/2 0/000688 0/0006 1/146 z 10 کل حوضه 44/50 0/03 1/335 140/3 1/14 (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٤: نقشه پراکنش ضریب فرسایش خاک (K) در حوضه آبریز بکرآباد عامل آب وهوا عامل آب وهوا در هریک از واحدهای کاری از طریق رابطه ی P٠٢٢=X٣ تعیین شده است که در آن X٣ امتیاز عامل آب وهوا و P٢ مقدار بارندگی ٦ساعته با دوره بازگشت ٢ سال برحسب میلیمتر میباشد.