چکیده:
بحث دربارۀ سلوک و مراتب آن، در عرفان اسلامی و مسیحی مورد توجه قرار گرفته است. بهطورکلی در این دو عرفان، حرکتی از ظاهر به باطن مطرح است که سلوک عرفانی نام دارد و همچون هر حرکت دیگری امری تدریجی است. در این نوع سلوک، سه عنصر مبدا و منتها و وسطی وجود دارد. تصویر این سهگانه در نفسالامر حرکت، سهگانهای نفسالامری را در مراتب سلوک سالک ایجاب میکند که در عرفان اسلامی و مسیحی بدان پرداخته شده است. سهگانة تهذیب، اشراق و اتحاد در عرفان مسیحی بهنحوی برابر است با سهگانههای مطرح در عرفان اسلامی: مقامات اسلامی، ایمانی و احسانی؛ عوام، خواص و خاص الخواص؛ شریعت، طریقت و حقیقت؛ علمالیقین، عینالیقین و حقالیقین؛ و تعلق، تخلق و تحقق.
Wayfaring and its stages are among the main issues of the Islamic and Christian mysticism. Generally, in these two mysticism, there is an inward movement called mystical wayfaring which is itself a gradual matter like any other movements. In this type of journey there are three elements, beginning, acme and middle. These three elements in the factitself of movement, require the triple of noumenal in the stages of wayfaring for the seeker that has been dealt with in the Islamic and Christian mysticism. The triple of refinement, illumination and unity in the Christian mysticism are somehow equal to the proposed triple in the Islamic mysticism such as, Islamic stages, faith and emotion; the vulgar, elite and the elect among the elects; Shari'a, the Way and the truth; cognitive Certainty, Certainty be sense, reality of Certainty; and belonging, assuming traits and realization.
خلاصه ماشینی:
تصویر این سهگانه در نفسالامرِ حرکت، سهگانهای نفسالامری را در مراتب سلوک سالک ایجاب میکند که در عرفان اسلامی و مسیحی بدان پرداخته شده است.
عرفان عملی در شکل نظاممندِ سلوکی آن، در طول تاریخ اسلام و مسیحیت مورد توجه عارفان بوده و به انحای مختلفی بیان شده است: گاه منازل مطرح در نظامهای عرفانی در یک منزل خلاصه شده و گاه در منازلی متعدد به تصویر کشیده شدهاند؛ اما یکی از متداولترین بیانات در ترتیب این منازل، بیان آنها در مراتبی سهگانه است که از سوي عارفان مسلمان و مسیحی با تعابیر مختلف ارائه شده است.
در مرتبة ششم، نفس شروع به نفوذ در لاهوت میکند و در مرتبة هفتم به این مرتبه واصل میشود (همان) سه مرتبة اخیر را میتوان منطبق دانست بر مراحل سهگانة تهذیب، اشراق و اتحاد که عارفان بعدی از آن نام بردهاند (اینگ، 1899، ص130).
سهگانة عوام، خواص، خاصالخواص هرچند میتوان مراتب انسانی را در مراتبی متعدد بیان کرد و عارفان نیز با توجه به مراتب نفس آدمی، انسانها را در مراتبی سه، چهار، هفت و دهگانه دستهبندی کردهاند، اما یکی از مهمترین تقسیمها در متون عرفانی، تقسیم به مراتبِ سهگانة عوام، خواص و خاصالخواص است که میتوان آن را معادل تقسیم سهگانة اهل بدایت، اهل سلوک و اصحاب کمال در عرفان مسیحی دانست؛ گو اینکه مشابه همین تعابیر، در ادبیات عرفان اسلامی هم دیده میشود.
در عرفان مسیحی نیز این سهگانة سلوکی، مبتنی بر مراتب سهگانة انسان، در قالب سه راه یا مرتبة تهذیب، اشراق و اتحاد یا کمال بیان شده است.
Inge, William Ralph, Christian Mysticism, New York Charles Scribner’s Sons, 1899 Karavites, Peter, Evil—freedom—and the road to perfection in Clement of Alexandria.