چکیده:
حس مشترک به منزله لوحی است که صور را یا از طریق حواس ظاهر دریافت می کند یا از قوه تخیل. آن چه انسان از طریق ادراکات حسی دریافت می کند، همان صوری است که در آن لوح ارتسام و انتقاش یافته است. در عالم خواب و برخی از بیماری ها قوه تخیل فعال می شود و صوری را در حس مشترک ترسیم می کند. در نتیجه، شخص چیز هایی می بیند که دیگران ادراک نمی کنند. در اینگونه بیماری ها نفس مشغول تدبیر بیماری می شود و قوه تخیل به فعالیت می پردازد. در این حالت طب متسافل به سراغ جن گیرها و دعا نویس ها و شیادان دوره گرد می رود و طب متوسط از حال نفس غافل می شود و مستقیما به سراغ بدن می رود و طب متعالی به کمک نفس می شتابد و با دوا و دعا و صدقه، نفس را تقویت می کند، تا کار خود را به خوبی انجام دهد و سلامت را به بدن باز گرداند.
خلاصه ماشینی:
(ابن سینا، ١٣٦٣: ٤٧٧) لکن بحث درباره رویاها از موضوع این نوشتار خارج است ؛ چرا که آن چه در رویا ادراک می شود، مربوط به حواس ظاهر نیست ؛ حال آنکه آن چه را برخی از بیماران مورد بحث ادراک می کنند، توسط حواس ظاهر آن ها و در حال بیداری و هوشیاری است .
اگر چه این قوه در تقسیم بندی، یکی از قوای پنجگانه شمرده شده ، ولی اهمیت آن از قوای دیگر بیشتر است ؛ زیرا به گفته ابن سینا در حیوانات همان نقشی ایفا می کند که عقل در انسان .
به گفته مولوی: نیست وش باشد خیال اندر روان تو جهانی بر خیالی بین روان بر خیالی جنگشان و صلحشان بر خیالی نامشان و ننگشان آن خیالاتی که دام اولیاست عکس مه رویان بستان خداست (مولوی، ١٣٣٨: ص ٣) در قرآن کریم آمده است که وقتی ساحران فرعونی ریسمان ها و چوب دستی های خود را بر زمین افکندند: یخیل إلیه من سحرهم أنها تسعی (طه ، آیه ٦٦) بر اثر سحرشان درخیال موسی چنین وانمود شد که با سرعت به راه افتاده اند.
در این صورت ، سه حالت قابل تصور است : حالت اول : همین که پدیده ای در برابر چشم ظاهر شد، حس مشترک آن را ادراک نمی کند؛ اگر چه در قوه خیال محفوظ می ماند.
این قوه همان سبب باطنی است که همسایه قوه خیال است و در آن ، تصرف می کند و داده های خود را از طریق قوه خیال به حس مشترک می دهد و در نتیجه مشاهده می شود.