چکیده:
یکی از موضوعات مهم در بررسی تار یخ معاصر ایران، نفت و مسائل مربوط به آن است. با وجود
پژوهشهای فراوان در زمینهٔ تار یخ نفت ایران، امّا حوزهٔ نفت شمال تحت الشعاع نفت بخشهای جنوبی
ایران، نسبتا کمتر مورد ار ز یابی قرار گرفته است. این پژوهش با هدف بررسی بسترها و زمینهٔ توجه
قدرتها به نفت شمال و عوامل و نیروهای دخیل در اکتشاف و استخراج نفت این منطقه انجام
شده است. مقاله در پی پاس خگویی به پرسش عوامل اثرگذار بر اهمیت یافتن نفت شمال و شرکتهای
فعال در عرصهٔ نفت میادین نفتی حوزهٔ دریای خزر خواهد بود.. پژوهشگران ضمن بررسی اسناد و مدارک
بازمانده نسبت به موضوع با بهره گیری از روش کتابخانه ای و اسنادی در صدد تجز یه و تحلیل داده ها و
تبیین مسائل مطرح شده در پژوهش خواهند بود.
یافته های بررسی نشان میدهد که مطالعات در حوزهٔ نفت شمال پاره ای جدا از حوزهٔ نفت جنوب و
تحولات کلی در عرصه بین المللی نبوده است. رقاب تهای استعمار کشورها در دورهٔ قاجار و دگرگون یهایی
که در قرادادهای فی مابین به وجود آوردند زمینهٔ حضور بیشتر شرکتها را در نفت شمال فراهم کرد.
خلاصه ماشینی:
در این زمان استفاده از نفت به منظور سوخت در کشتیرانی شروع شده بود؛ بنابراین چرچیل تصمیم گرفت شرکت انگلو پرشن را تحت اختیار دولت انگلستان درآورد و بدین ترتیب لرد کَدمَن را در راس هیاتی به ایران فرستاد و سرانجام در ۱۹۱۴ تنها شش روز پیش از آغاز جنگ اول جهانی قانونی در انگلستان تصویب و اجرا شد که به موجب آن دو میلیون سهم از سهام شرکت با حق رای پنجاه درصد از سهام و حق تعیین دو نفر مدیر به دولت واگذار شد؛ و کمپانی به موجب یکی از مواد قرار داد فیمابین تعهد تأمین سوخت دریاداری را به قیمتی نازل بر عهده گرفت.
خوشتاریا که اهل گرجستان و از اتباع روسیه بود در سالهای خلال جنگ جهانی اول ۱۹۱۶م/۱۲مارس ۱۲۹۵ اجازهنامهای را که قبلاً ناصرالدین شاه به محمد ولیخان خلعتبری دربارهٔ استخراج نفت شمال ایران داده بود از او خرید و نامبرده قراردادی دربارهٔ امتیاز استخراج نفت شمال ایران که در آن زمان رئیس الوزرا شده بود، امضا کرد با وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه خوشتاریا که میدانست نمیتواند از این قرار داد قلابی استفاده کند درصدد فروش آن به شرکت نفتی اروپایی برآمد.