چکیده:
این مقاله به بررسی مسئله تفکیک قوا در دو ساختار اتحادیه اروپا و ایران پس از انقلاباسلامی میپردازد و ضمن تحلیل چالشهای پیش روی کاربست این نظریه، به مقایسه این امر، در دو ساختار مذکور میپردازد. پرسش اصلی تحقیق آن است که کاربست نظریه تفکیک قوا در اتحادیه اروپا و ایران با چه چالشهایی روبروست؟ فرضیه پژوهش این است که بواسطه شکل گیری اتحادیه اروپا در بستر تفکر غربی، کاربست تفکیک قوا با دشواریهای اجرایی کمتری روبروست اما در ج.ا.ایران، به سبب اجرای یک نظریه غربی در نظام اسلامی که مبتنی بر اندیشه ولایت فقیه است، با دشواریهای نظری روبروست. این مقاله با رویکرد تحلیلی، تطبیقی و توصیفی به مقایسه اجرای این نظریه در این دو حوزه میپردازد. نتایج تحقیق نشان میدهد که اتحادیه اروپا به جز حوزه دیوان دادگستری که تفکیک قوا در آن با چالشهایی روبروست، در مابقی قوا یعنی قوه مجریه و قانونگذاری، نظریه تفکیک قوا به درستی پیگیری و اجرا میشود. اما در ایران چالشهای مربوط به پیاده سازی اندیشه تفکیک قوا در قوانین موضوعه، از نوع نظری است و به تضاد میان اندیشه تفکیک قوا و اصل ولایت فقیه ارتباط مییابد.
خلاصه ماشینی:
در نقطه مقابل، در سیستم های دارای تفکیک قوا این اصرار وجود دارد که هر عملی که با شخص مذکور ویا درارتباط با وی انجام میشود باید توسط قانونگذار وبه موجب تصویب یک قانون کلی که برای همه و ازجمله شخص مورد نظر قابل اجراست، در این خصوص تصریح میگردد.
بنابراین بطور خلاصه یکی از مهمترین چالشهای نظام حقوقی اتحادیه اروپا در زمینه سیستم تفکیک قوای سه گانه مسئله نقش دیوان دادگستری اروپاست که ساختار سازمانی آن به نحوی تنظیم شده که نمی تواند به درستی اصل تفکیک قوا را در خود شمولیت بخشد.
همانطور که اشاره شد مهم ترین چالش نظام حقوقی ایران، تضاد تئوریک میان نظریه ولایت فقیه، به عنوان اصل مبنایی نظام سیاسی اسلامی ایران و اصل تفکیک قوا در زمینه تمرکز قدرت است.
نتیجه گیری در جمع بندی نهایی باید گفت که هر دو نظام حقوقی اتحادیه اروپا و ایران چارچوب تفکیک قوا را پذیرفته و آن را در قوانین موضوعه خود لحاظ کرده اند و از این لحاظ با یکدیگر اشتراکاتی دارند اما تفاوت مهم این دو در حوزه چالشهای مربوط به اجرای این نظریه است.
تا جایی که بسیاری بر این باورند که گرچه تفکیک قوا در اصول قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته اما در واقع با توجه به شکل نظام و اهداف آن تعریف شده است.
L. Conant, JusticeContained: Law and Politics in the European Union (Cornell University Press, 2002), L.
M. Rosenfeld, ‘Comparing Constitutional Review by the European Court of Justice and the US Supreme Court’, (2006) 4(4)International Journal of Constitutional Law MP Jain & S.