چکیده:
بررسی هویّت مکان در فیزیک نظری همواره مورد توجه و مناقشه بوده است. نیوتن بر مبنای مکانیک کلاسیک به مکان مطلق معتقد بود؛ امّا لایبنیتس در همان زمان مکان را امری نسبی و ناشی از موقعیت اشیاء نسبت به یکدیگر میدانست. این بحث تا آنجا ادامه یافت که نظریاتی بینابینی نیز شکل گرفت. نظریۀ نسبیّت خاص، دیدگاهی نسبیگرا دارد اما نسبیّت عام تا حدودی مطلقانگار جلوه میکند؛ از اینرو به نظر میرسد که رویکرد نسبیّت به هویّت مکان با نوعی دوگانگی همراه است. از سوی دیگر مکانیک کوانتومی نیز با طرح نظریۀ اربیتال و تعریف فضا بر مبنای احتمال حضور ذرّات، نگرشی نسبیگرا دارد؛ لکن آنجا که موقعیت هر ذرّه را میان دیوارههای پتانسیلی ناشی از توابع انرژی محدود میکند، به سمت هویّتی مطلقگرا سوق مییابد. بدین ترتیب میتوان نگرش کوانتومی نسبت به مکان را نیز درگیر با نوعی دوگانگی قلمداد کرد.
خلاصه ماشینی:
از سوی دیگر مکانیک کوانتومی نیز با طرح نظریۀ اربیتال و تعریف فضا بر مبنای احتمال حضور ذرّات، نگرشی نسبیگرا دارد؛ لکن آنجا که موقعیت هر ذرّه را میان دیوارههای پتانسیلی ناشی از توابع انرژی محدود میکند، به سمت هویّتی مطلقگرا سوق مییابد.
154) همان گونه که استنباط میگردد، اینشتین نخست در نظریۀ نسبیّت خاص (1905 میلادی) تنها اجسامی با حرکات یکنواخت و مستقیمالخط را مد نظر قرار داده و به صراحت بیان میکند که مکان و زمان بر خلاف دیدگاههای مکانیک کلاسیک نیوتنی مقولاتی مستقل و مطلق نیستند بلکه تنها بهطور نسبی و با توجه به موقعیت و وضعیت سایر اجسام و اشیاء تعریف میگردند.
بر طبق این نظریه، ضمن اعتقاد راسخ به نسبی بودن حرکات اشیاء، باید به وجود صفحهای چهار بعدی که از درآمیختن فضای سهبعدی و زمان حاصل میآید باور داشت، در واقع مفهوم اساسی گرانش نیوتنی که هرگز توجیه مشخصی در مکانیک کلاسیک نیافت، در نظریۀ نسبیّت عام با طرح مسئلۀ انحناء در صفحۀ فضا- زمان کاملاً قابلتوضیح و توجیه بود.
178) در ابتدا با این فرض چنین به نظر میرسد که هویّت مکان در مکانیک کوانتومی یک هویّت وابسته به احتمال وجود ذرّه و در نتیجه نسبی است که به موقعیت و فواصل ذرّات متکی میباشد.
از سویی مکانیک کوانتومی نیز به عنوان یکی از ستونهای پارادایم فیزیک نوین از یک طرف با طرح مسئلۀ احتمال در تعریف فضا و مفهوم اربیتال نسبیگرا جلوه میکند و از طرف دیگر با اعتقاد به تعیین موقعیت ذرّات توسط دیوارهای پتانسیلی ناشی از انرژی هر ذرّه تا حد زیادی به مطلقانگاری نزدیک میشود پس مکانیک کوانتومی نیز دارای دیدگاهی دوگانه نسبت به هویّت مکان است.
Stanford Encyclopedia of Philosophy (2006), Absolute and Relational Theories of Space and Motion, First Published.