چکیده:
آیه شریفه «ولن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا»به عنوان اصلی ترین دلیل قاعده نفی
سبیل ذکر می گردد. این آیه دارای احتمالات معنایی متفاوتی است که هر کدام از این احتمالات در
مستمسک قرارگرفتن آن برای اثبات نفی سبیل بسیار اثر گذار است؛ به گونه ای که طبق برخی احتمالات
از محکمترین ادله نفی سبیل به حساب خواهد آمد و طبق برخی احتمالات دیگر هیچ دلالتی بر قاعده
مذکور نخواهد داشت. آیا با توجه به این احتمالات باز هم میتوان به آن برای اثبات نفی سبیل استناد
نمود؟ با توجه به عبارات و استنادات فقها و مفسرین دو احتمال معنایی اساسی را برای این آیه می توان
تصور نمود. احتمال اول این است که نفی سبیل در دایره نفی سلطه و استیلای کفار در مقام احتجاج و
استدلال است؛ احتمال دوم این است که نفی سبیل در دایره تشریع و تکوین بیان گردیده است. اگر
احتمال نخست صحیح باشد آیه صلاحیت دلیلیت برای قاعده نفی سبیل را نخواهد داشت و از محل
بحث خارج خواهد بود؛ اما اگر احتمال دوم صحیح باشد آیه شریفه از بهترین ادله نفی سلطه کفار بر
مومنان است و میتوان در تحدید حدود و ثغور قاعده به آن استناد نمود. دیدگاه اول بر چهار دلیل اصلی
استوار است که همه آنها مخدوش است و دیدگاه دوم نه تنها دارای این گونه اشکالات نیست بلکه موید
به شهرت علما نیز هست؛ یافته این تحقیق این است که احتمال دوم در معنای آیه صحیح است و با
استناد به آن میتوان حکم به عدم جواز تکلیفی و وضعی سلطه کفار بر مسلمین نمود و در اثبات این
قاعده به آن تمسک نمود.
خلاصه ماشینی:
. در این فقره شریفه، هرچند برای این واژه معانی متفاوتی مانند: نصرت، احتجاج در دنیا، احتجاج در آخرت، سلطه اعتباری (ولایت تشریعی) و سلطه خارجی ( ولایت تکوینی) بیان شده؛ اما ظاهر این است که، تمامیاین معانی، معانی واژه سبیل نمیباشد و این معانی ناظر به قرائن و از باب ذکر مصداق و تطبیق واژه سبیل میباشد و این واژه در همان معنای اصلی خودش؛ یعنی راه و طریق به کار رفته است؛ بنابراین با توجه به «لن یجعلالله» که، بیان کننده نفی تشریعی است، سبیل در دایره تشریع معنا میشود و با در نظر گرفتن «علی» که، به معنای سیطره و غلبه است، نفی سبیل به معنای نفی قرارگرفتن اراده تشریعی بر وجود سبیل و راهی لارى، سيدعبدالحسين، التعليقة على المكاسب، ج2، ص166؛ موسوى بجنوردى، سيدحسن بن آقا بزرگ، القواعد الفقهية، ج1، ص187؛ موحدی لنكرانى، محمدفاضل، القواعد الفقهية، ص234؛ شيرازى، ناصر مكارم، النكاح، ج2، ص58 و حسينى مراغى، سيد ميرعبدالفتاح بن على، العناوين الفقهية، ج2، ص357.
» 2 جمعبندی مفاد آیه در دیدگاه فقها همانگونه که، در جمعبندی کلام مفسرین بیان شد، در کلام فقهای عظام هم به طور کلی میتوان در آیه شریفه دو احتمال معنایی عمده را مورد توجه قرار داد: اول: نفی سبیل در آیه شریفه به معنای نفی غلبه در مقام حجت و استدلال باشد، حال چه در دنیا و چه در آخرت که، طبق این معنا فقره شریفه با بحث ما بیگانه میشود و جز با برخی مجازات و تکلف ها بر محل بحث ما؛ یعنی تسلط و ولایت کافر بر مسلم قابل تطبیق نخواهد بود.