چکیده:
پدیده شرجی به واسطۀ اثر ترکیبی دما و رطوبت بالا رخ می دهد و همواره باعث بروز مشکلاتی برای فعالیتهای انسانی می شود. در پژوهشهای قبلی، این پدیده در مناطق محدودی از کشور و با تعداد شاخصهای کمتری مطالعه شده است. این پژوهش با هدف بررسی فراوانی، تداوم و شدت روزهای شرجی در سرتاسر ایران با سه شاخص شدت شرجی، فشار بخار آب جزئی و گرمایش به انجام رسیده است. به این منظور دادههای روزانه دما و رطوبت نسبی 101 ایستگاه سینوپتیک کشور در یک دوره زمانی 28ساله (2014-1987) جمع آوری و با سه شاخص یادشده مطالعه شد. نتایج تحقیق نشان داد دو شاخص شدت شرجی و فشار بخار آب جزئی برای تبیین شرایط شرجی در ایران مناسبند و برونداد آنها تفاوت محسوسی با یکدیگر ندارد. اما شاخص گرمایش به نتایج مطلوب منتهی نشد. بر اساس شاخص منتخب، یعنی شاخص شدت شرجی، سواحل جنوب و سپس سواحل شمال کشور، بیشترین فراوانی، تداوم و شدت شرجی را دارند. اما در سایر نقاط کشور شرایط شرجی حاکم نیست و به طور میانگین حتی یک روز با شرایط شرجی مشاهده نمی شود. در سواحل جنوب، به دلیل حاکمیت پرفشار آزور، وضعیت شرجی زودتر از سایر نقاط کشور، در روز 14 فروردین آغاز میشود و با تداوم 7 ماه و 11 روز، در 25 آبان خاتمه مییابد. اما در سواحل شمالی کشور، با یک تاخیر 48روزه، از 1 خرداد آغاز و با تداوم تقریبی 4 ماه و 19 روز، در 20 مهر خاتمه مییابد. بندر چابهار در ساحل دریای عمان با 291 روز شرجی که 160 روز آن وضعیت شرجی بسیار شدید را داراست، بالاترین و بندر آستارا در سواحل خزر با 126 روز پایینترین تعداد روزهای شرجی را دارا هستند. در سواحل شمالی، وضعیت شرجی بسیار شدید دیده نمی شود. روند سالانۀ تعداد روزهای شرجی در هیچ ایستگاهی معنی دار نیست.
خلاصه ماشینی:
اين ١٢ شـاخص به همراه منابع مورد اسـتفاده عبارت بودند از: ١- شـاخص دمـا-رطوـبت ١ THI (تولاـندي و همکـاران ، ٢٠١٢ ,Tulandi et al ؛ ـباعقيـده و همکـاران ، ١٣٩٠)، ٢- شـــاخص آســـايش اسـتيدمن -تام THI (ذوالفقاري، ١٣٨٩: ١٠٤)، ٣- شـاخص فشـار عصـبي CI (محمدي، ١٣٨٦: ١٨٨)، ٤- شـاخص گرما- رطوبـت روي انســـان Humidex (گلتيچ و همکـاران ، ٢٠١٨ ,et al ̌Geletic)، ٥- دمـاي معـادل فيزيولوژيکي ٢ PET (ماتزاراکيس و همکاران ، ١٩٩٩ ,Matzarakis et al)، ٦- شــاخص دماي مؤثر خالص ٣ NET (لي و چان ، ,Chan &Li ٢٠٠٠؛ هينو و همکاران ، ٢٠١٧ ,Hino et al)، ٧- شـاخص جوشـش تابسـتان ٤ SSI (تزنکوا و همکاران ، ,Tzenkova et al ١٥٢ :٢٠٠٧)، ٨- شــاخص دماي مؤثر٥ ET (محمدي، ١٣٨٦: ١٢٣)، ٩- شــاخص آســايش فيزيکي ٦ PCI (ژيکوان و يان بانگ ، ٢٠١٠ ,YanBang &XiQuan )، ١٠- شـاخص زيسـت اقليمي بيکر CPI (کاوياني، ١٣٧١)، ١١- شـاخص دماي معادل مؤثر٧ EET (گريگوريوا و فتيســوف ، ٨٩ :٢٠٠٧ ,Fetisov &Grigorieva ) و ١٢- شــاخص عدم آســايش ٨ DI (طهباز، ٨ :٢٠١٠ ,Tahbaz).
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل ٥- روزهاي آغاز و خاتمۀ شرجي در چهار آستانۀ شاخص شدت شرجي (٢٠١٤-١٩٨٧) با توجه به نقشـه هاي شـکل ٥، از لحاظ مکاني، پديدة شـرجي در سـطح کشـور فقط در نوار سـاحلي شـمال و جنوب کشـور به اضـافۀ چند ايسـتگاه دور از سـاحل مانند پارس آباد مغان ، گرگان و اهواز اتفاق ميافتد و در ديگر مناطق کشـور، بطور ميانگين حتي يک روز نيز با شرايط شرجي مشاهده نميشود.
در اين پژوهش تلاش شـده اسـت تا با اسـتفاده از سـه شـاخص شـدت شـرجي، فشـار بخار آب جزئي و گرمايش ، تعداد روزهاي شـرجي در ايران مطالعه شود.