چکیده:
شیخ عبدالقاهر، مجاز لغوی را شامل استعاره و مجاز مرسل میداند و با تعریفی جدید، استعاره را مستعمل در معنای موضوع له میداند که بعدا مخاطب پی به اغراض و مراد جدی متکلم میبرد. وی همچنین کنایه را حقیقت و مستعمل در معنای موضوعله میداند و مجاز مرسل را به شیوه استعاره تحلیل نمیکند و آن را مستعمل در معنای غیر موضوع له میداند. سکاکی تصریح دارد که استعاره مجاز است و توسعهای ادعایی در موضوعله اسد مطرح میکند که نتیجهاش این است که استعاره مجاز لغوی به حساب میآید؛ زیرا در موضوعله اصلی خود به کار نرفته است. سکاکی و عبد القاهر در اینکه در استعاره، ادعای معنای اسم برای شیئی میشود مشترکند ولی تحلیل آن دو متفاوت است زیرا یکی این ادعا را با استعمال مستعار در معنای موضوعله آن همراه با نصب قرینه حاصل شده میداند و دیگری با توسعه در معنای موضوعله مستعار میداند. خطیب نیز استعاره را مجاز لغوی میداند و نیز فرضیه سکاکی را در بناسازی ادعا بر توسعه موضوعله را پذیرفته است. امام خمینی قائل است که در تمام مجازات، لفظ در معنای موضوعله خود استعمال شده است یعنی مراد استعمالی موضوعله لفظ است ولی مراد جدی تفاوت میکند، طبق این نظریه مجازات مرسل نیز در معانی خود به کار رفتهاند و در این مجاز نیز ادعایی خوابیده است
نظریه امام خمینی با نظریه شیخ عبد القاهر در دلائل الاعجاز درباره استعاره تطابق کامل دارد ولی شیخ مرزهای این نظریه را تا حد مجاز مرسل گسترش نمیدهد و تنها در محدوده استعاره باقی میگذارد. در تفاوت دیدگاه امام با سکاکی میتوان اشاره کرد که چون سکاکی در موضوعله لفظ توسعه میدهد مجاز را در مراد استعمالی مطرح کند برخلاف امام خمینی که رسیدن به معنای غیر موضوعله را در مراد جدی و به کمک قرائن میداند.
خلاصه ماشینی:
امام خمینی( قائل است که در تمام مجازات، لفظ در معنای موضوعله خود استعمال شده است یعنی مراد استعمالی موضوعله لفظ است ولی مراد جدی تفاوت میکند، طبق این نظریه مجازات مرسل نیز در معانی خود به کار رفتهاند و در این مجاز نیز ادعایی خوابیده استنظریه امام خمینی( با نظریه شیخ عبد القاهر در دلائل الاعجاز درباره استعاره تطابق کامل دارد ولی شیخ مرزهای این نظریه را تا حد مجاز مرسل گسترش نمیدهد و تنها در محدوده استعاره باقی میگذارد.
لکن باید دقت کرد که سکاکی و عبد القاهر در اینکه در استعاره ادعای معنای اسم برای شیئی میشود مشترکند لکن تحلیل آن دو متفاوت است زیرا یکی این ادعا را با استعمال مستعار در معنای موضوع له آن همراه با نصب قرینه حاصل شده میداند و دیگری با توسعه در معنای موضوع له مستعار و نیز باید دقت کرد که ادعایی که سکاکی مطرح کند دارای اشکالاتی است: اشکال سوم شیخ عبد القاهر که میگوید که امکان ندارد لفظی از معنای موضوع له خود نقل داده شود بدون اینکه هیچ اشاره ای به معنای اصلی خود داشته باشد و با این که بگوییم ادعایی صورت گرفته است اشکال اول از بین نمیرود بلکه بهترین راه برای حل اشکال اول همان است که عبد القاهر در تحلیل این قسم آورده است و آن اینکه مخاطب با دیدن قرائن به معنای مجازی منتقل میشود و همچنین اشاره لفظ به خواص اسد (از جمله یال و کوپال و ...