چکیده:
نام ساسان سردودمان سلسلهٔ ساسانیان برای نخستین بار در کتیبهٔ شاپور یکم بر بنایی در نقش رستم با عنوانی که هیچ نسبت مستقیمی را با بابک و اردشیر، بنیاگذاران این پادشاهی تایید نمیکند به میان آمدهاست. به غیر از این در هیچ کتیبهای به صورت ذکر شجره نسب نام او به عنوان سرسلسلهٔ این دودمان به میان نیامدهاست و هر چه از این نام بر کتیبهها و اسناد مکتوب پهلویک و پارسیک هست به ایزدی زرتشتی و صاحب منصبان ساسانی اشاره دارد. در کتیبهٔ پایکولی نرسی هم تنها به «تخمهٔ ساسانیان» اشاره شدهاست.
در منابع همعصر ساسانی هم اشارات روشنی از نسبت ساسان با بابک و اردشیر بدست نمیآید. موسی خورنی و آگاثیاس که از جملهٔ این منابعاند به واقع مشابه همان اشارتی را دارند که منابع ایرانی چون کارنامهٔ اردشیر بابکان، بندهش و شاهنامهٔ فردوسی با اندکی تغییر نسبت به دیگری ثبت کردهاند. این نسبت در منابع ایرانی نامبرده به ترتیب به شکلهای اردشیر پسر بابک و نوهٔ دختری ساسان، اردشیر پسر ساسان و نوهٔ دختری بابک و غیره که در مقالهٔ حاضر بهطور مشروح بررسی شدهاند به میان آمدهاست. منابع اسلامی چون طبری، مسعودی و غیره نیز گزارشات متفاوتی داشته و اردشیر را پسر بابک و نوه ساسان شمردهاند، که جملگی اشارات منابع فوق هیچیک همسو با گفتهٔ خود شاپور در کتیبهٔ خویش که نزدیکترین شخص به تاریخ زندگانی ساسان است نمیباشد.
در این مقاله نیز همهٔ گزارشات منابع یاد شده و بررسیهای پژوهشگران مورد بررسی و نتیجهای جهت روشن شدن پیوند ساسان با دودمان ساسانیان ارائه داده شدهاست.
خلاصه ماشینی:
pahikar ēn mazdēsn bay ardaxšīr šāhān šāh ērān kē čihr az yazdān pus mazdēsn bay pābag šāh این پیکر بغ مزدیسن اردشیر شاهان شاه ایران که چهر از یزدان (دارد) پسر بغ بابک شاه بیشک اگر ساسان همان شخصیت مهمی که این سلسله نام او را بر خود نهادند پدر بابک و پدربزرگ اردشیر بود اردشیر به همان سنت شجره و کتیبه نگاری ساسانی خود را به عنوان نوه ساسان معرفی مینمود و به دنبال او نیز شاپور این شجره را در کتیبهٔ کعبهٔ زرتشت برای پدرش اردشیر رعایت میکرد همچنین از آن رو که پاپک در کتیبهها و مسکوکات اولیه فرمانروایی پارس یعنی درهمهای شاپور پاپکان و اردشیر پاپکان دارای عنوان شاه است.
هیچ همخوانی با با شجره کتیبه کعبهٔ زرتشت که خود شاپور یکم ارائه می دهد ندارد در این شجره منابع اسلامی چند نام ساسان و پاپک مشاهده میشود که روشن است این نسب صرفاً برای پیوند دادن اردشیر با ساسان پسر بهمن و پادشاهان کیانی اوستا و شاید هم پادشاهان هخامنشی مانده در یادها باشد.
ذکر همین شجره نسب به مانند شجره منابع دیگر همانطور که اشاره شد برای پیوند دادن اردشیر و بابک با خاندان کیانی اوستا و هخامنشیان است، اگر فرض را بر این قرار بدهیم که در همان اوایل عصر ساسانی و دورهٔ زندگانی ساسان این خاندان به وجود شخصیتی با نام ساسان پسر بهمن از پادشاهان کیانی اوستا آگاهی داشتهاندچه بسا این اندیشه در میان این خاندان که در استخر پارس سمت روحانیت معبد اناهیتا را داشتهاند پیش از روی کار آمدن اردشیر و پاپک در جریان بوده باشد.